Bắt buộc chữa bệnh là biện pháp tư pháp được quy định trong Bộ luật hình sự, cũng là một trong những biện pháp thể hiện sự nhân đạo của pháp luật, của Nhà nước đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội. Mục đích của biện pháp tư pháp này là phòng ngừa khả năng gây thiệt hại cho trật tự an toàn xã hội của những người mắc bệnh tâm thần hoặc các bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình. Vậy dưới góc độ pháp luật, bắt buộc chữa bệnh là gì? Khi nào thì áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu thông qua bài viết dưới đây.
Cơ sở pháp lý:
- Bộ luật hình sự năm 2015
- Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015
- Nghị định 64/2011/NĐ-CP Quy định việc thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh
https://danang.luatduonggia.vn/dich-vu-luat-su/luat-su-la-gi-nhung-loi-ich-khi-thue-luat-su-tham-gia-to-tung-trong-vu-an-hinh-su.html
1. Bắt buộc chữa bệnh là gì?
Bắt buộc là một động từ chỉ việc buộc phải làm theo hoặc phải chấp nhận một vấn đề gì đó.
Dưới góc độ pháp luật, bắt buộc chữa bệnh là việc cơ quan có thẩm quyền căn cứ vào kết quả giám định pháp y, giám định tâm thần đối với người đã thực hiện hành vi gây nguy hiểm cho xã hội, không có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự buộc phải chữa bệnh tại một cơ sở điều trị chuyên khoa.
Theo đó, người không có năng lực pháp luật hình sự thì sẽ không nhận thức được hành vi của mình có gây nguy hiểm cho xã hội hay không, nên hay không nên làm. Do đó, pháp luật đã ban hành quy định pháp luật bắt buộc người phạm tội phải chữa bệnh, nhằm đảm bảo điều kiện sức khoẻ cho họ, đồng thời đảm bảo trật tự an toàn xã hội, phòng ngừa các hành vi nguy hiểm cho xã hội mà họ gây ra.
2. Điều kiện áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh
Thứ nhất, về mặt chủ thể. Theo quy định tại Điều 49 Bộ luật hình sự năm 2015, đối tượng áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh bao gồm:
- Người thực hiện hành vi gây nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh quy định tại Điều 21 Bộ luật hình sự năm 2015 làm mất khả năng điều khiển hành vi của mình.
- Người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.
- Người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.
Thứ hai, về căn cứ xác định. Căn cứ để cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh là dựa vào kết quả giám định pháp y, giám định tâm thần của Hội đồng giám định có thẩm quyền.
3. Thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh
Theo quy định của pháp luật, cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh là Viện kiểm sát và Toà án. Tuy nhiên, tuỳ theo từng giai đoạn tố tụng mà các cơ quan có thẩm quyền khác nhau. Cụ thể:
3.1. Áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra
Theo quy định tại Điều 449 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 thì tại giai đoạn điều tra thẩm quyền quyết định được thể hiện như sau:
“1. Khi Cơ quan điều tra trưng cầu giám định pháp y tâm thần mà kết quả giám định xác định bị can mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì Cơ quan điều tra gửi văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh cùng kết luận giám định cho Viện kiểm sát cùng cấp để xem xét, quyết định.
Trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày nhận được văn bản đề nghị của Cơ quan điều tra cùng kết luận giám định, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp chữa bệnh đối với bị can hoặc yêu cầu Cơ quan điều tra trưng cầu giám định bổ sung, giám định lại nếu thấy chưa đủ căn cứ để quyết định.
2. Trường hợp Viện kiểm sát ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thì Cơ quan điều tra phải ra quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ điều tra đối với bị can.”
Như vậy, trong giai đoạn này cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định việc áp dụng biện pháp chữa bệnh đối với bị can là Viện kiểm sát. Việc áp dụng phải đủ căn cứ trên nhiều phương diện, thông tin, văn bản có ý nghĩa quan trọng.
3.2. Áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn truy tố
Theo quy định tại Điều 450 Bộ luật tố tụng hình sự 2015: Trong giai đoạn này, sau khi nhận được hồ sơ vụ án và bản kết luận điều tra, nếu có đủ căn cứ cho rằng bị can không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Viện kiểm sát trưng cầu kết quả giám định pháp y tâm thần. Căn cứ vào đó, Viện kiểm sát có thể ra một trong các quyết định như: trả hồ sơ để bổ sung, truy tố bị can trước Toà án hoặc đình chỉ/ tạm đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.
3.3. Áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử
Theo quy định tại Điều 451 Bộ luật tố tụng hình sự 2015: Sau khi thụ lý vụ án, nếu có căn cứ cho rằng bị can, bị cáo không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Toà án có quyền trưng cầu kết quả giám định pháp y tâm thần và căn cứ vào đó có thể ra một trong các quyết định như: trả hồ sơ vụ án, đưa vụ án ra xét xử hoặc quyết định đình chỉ/ tạm định chỉ vụ án để áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh; miễn trách nhiệm hình sự hoặc hình phạt và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.
3.4. Áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với người đang chấp hành án phạt tù
Theo đó, căn cứ quy định tại Điều 452 Bộ luật tố tụng hình sự 2015, trường hợp nếu có căn cứ cho rằng người đang chấp hành án phạt tù mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì Trại giam, Trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh đề nghị Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án quân sự cấp quân khu nơi người bị kết án chấp hành án phạt tù trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
Sau đó, căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh hoặc Chánh án Tòa án quân sự cấp quân khu nơi người bị kết án đang chấp hành án phạt tù ra quyết định tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó phải tiếp tục chấp hành án phạt tù nếu không có lý do để miễn chấp hành hình phạt tù. Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.
Như vậy, có thể thấy căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố; Tòa án quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án.
Đối với thời gian áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thì không bị hạn chế, người được đưa vào cơ sở chữa bệnh để áp dụng biện pháp tư pháp này được điều trị đến khi khỏi bệnh. Việc xác định người phạm tội đã khỏi hay chưa cần tiếp tục dựa vào kết quả giám định pháp y, giám định tâm thần của hội đồng giám định có thẩm quyền.
4. Đình chỉ thi hành biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh
Đình chỉ thi hành biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh được thực hiện như sau:
Khi người bị bắt buộc chữa bệnh đã khỏi bệnh, Thủ trưởng cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần thông báo cho cơ quan đã đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh để yêu cầu Hội đồng giám định pháp y tâm thần tiến hành giám định về tình trạng bệnh của người đó.
Căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y tâm thần về việc người bị bắt buộc chữa bệnh đã khỏi bệnh, cơ quan đã đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đề nghị Viện Kiểm sát hoặc Tòa án đã ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh ra quyết định đình chỉ việc thi hành biện pháp này. Sau khi nhận được quyết định đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh, cơ quan đã đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh phải thông báo ngay cho cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần và thân nhân của người bị bắt buộc chữa bệnh.
Sau khi nhận được quyết định đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh của Tòa án, cơ quan đã đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh phải đến nhận người bị bắt buộc chữa bệnh. Trường hợp Viện Kiểm sát ra quyết định đình chỉ, thì khi nhận quyết định đình chỉ, thân nhân của người bị bắt buộc chữa bệnh phải đến nhận người đó. Việc giao nhận phải lập biên bản, trong đó ghi rõ thời gian chữa bệnh tại cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần. Sau 15 ngày kể từ ngày cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần nhận được Quyết định đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh mà cơ quan có trách nhiệm hoặc thân nhân của người bị bắt buộc chữa bệnh không đến nhận người bị bắt buộc chữa bệnh đã khỏi bệnh và cũng không có thông tin gì khác thì cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần làm thủ tục xuất viện bình thường cho người bị bắt buộc chữa bệnh. Thủ trưởng cơ quan có trách nhiệm đến nhận người, nhưng không đến hoặc đến không đúng thời hạn nêu trên, phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.
Trường hợp người bị bắt buộc chữa bệnh đã chấp hành xong hình phạt và khi họ đã khỏi bệnh, cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần tiến hành thủ tục xuất viện cho họ tương tự người bệnh bình thường khác.
5. Khiếu nại, kháng cáo, kháng nghị
Việc khiếu nại và giải quyết khiếu nại quyết định của Viện kiểm sát về việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh được thực hiện theo quy định tại Điều 453 và Chương XXXIII của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Cụ thể bao gồm các quy định về chủ thể có quyền khiếu nại; các quyết định, hành vi tố tụng có thể khiếu nại; thời hiệu; quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại; thẩm quyền và thời hạn giải quyết khiếu nại,…
Việc kháng cáo, kháng nghị quyết định của Tòa án về việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh được thực hiện như đối với quyết định sơ thẩm về người có thẩm quyền, trình tự thủ tục và thời hạn kháng cáo
Quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh có hiệu lực thi hành cho đến khi có quyết định khác thay thế hoặc hủy bỏ quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.
Theo đó, trường hợp xuất hiện bằng chứng cho thấy việc áp dụng biện pháp chữa bệnh không đúng với quy định của pháp luật, không đủ điều kiện để áp dụng thì người bị áp dụng có quyền làm đơn khiếu nại, kháng cáo, kháng nghị đến cơ quan có thẩm quyền để xem xét xử lý.
Trên đây là bài viết của Luật Dương Gia về nội dung “Bắt buộc chữa bệnh là gì?”. Nếu có bất kì khó khăn hay vướng mắc gì trong quá trình tham khảo và áp dụng quy định trên, hãy liên hệ với chúng tôi theo số Hotline 1900.6568 để được tư vấn và hỗ trợ sớm nhất.
