Trong xã hội hiện đại, khi các quan hệ dân sự, tài sản và nhân thân ngày càng đa dạng và phức tạp, việc lập di chúc ngày càng trở nên quan trọng và cần thiết. Di chúc là phương tiện pháp lý thể hiện ý chí cuối cùng của một cá nhân đối với khối tài sản của mình sau khi qua đời. Đây không chỉ là công cụ để cá nhân định đoạt tài sản mà còn góp phần bảo vệ quyền lợi của những người liên quan, hạn chế tranh chấp phát sinh và thể hiện trách nhiệm với gia đình. Bài viết này nhằm phân tích làm rõ các lợi ích thiết thực của di chúc dưới góc độ pháp lý, xã hội và thực tiễn thi hành pháp luật.
1. Quy định chung của pháp luật Việt Nam về di chúc
2.1. Khái niệm di chúc
Di chúc là sự thể hiện ý chí cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết, được quy định tại Điều 624 Bộ luật Dân sự năm 2015. Đây là một giao dịch dân sự đơn phương, chỉ phát sinh hiệu lực khi người lập di chúc qua đời. Thông qua di chúc, cá nhân có thể chủ động định đoạt tài sản một cách hợp pháp, rõ ràng, tránh những tranh chấp phát sinh sau này. Di chúc không chỉ thể hiện quyền tự do định đoạt mà còn mang ý nghĩa nhân văn, đảm bảo nguyện vọng cuối cùng của người để lại tài sản được thực hiện theo đúng ý chí.
1.2. Hình thức di chúc
Pháp luật hiện hành quy định di chúc có thể được thể hiện dưới hai hình thức chính: di chúc bằng văn bản và di chúc miệng. Mỗi hình thức có những yêu cầu cụ thể nhằm đảm bảo tính hợp pháp, minh bạch và thể hiện đúng ý chí của người lập di chúc. Cụ thể:
– Di chúc bằng văn bản: Đây là hình thức phổ biến nhất hiện nay, được chia thành nhiều loại tùy theo cách thức lập và sự tham gia của người làm chứng hoặc cơ quan có thẩm quyền. Bao gồm:
- Di chúc tự viết tay không có người làm chứng: Người lập tự viết toàn bộ nội dung di chúc, ký tên và ghi rõ ngày, tháng, năm lập di chúc. Hình thức này đơn giản nhưng dễ bị tranh chấp nếu có nghi ngờ về tính xác thực hoặc năng lực hành vi của người lập.
- Di chúc bằng văn bản có người làm chứng: Trong trường hợp người lập di chúc không thể tự viết hoặc muốn tăng tính bảo đảm pháp lý, có thể nhờ người khác viết và có từ hai người làm chứng trở lên cùng ký vào di chúc. Những người làm chứng phải có đầy đủ năng lực hành vi dân sự và không có quyền lợi liên quan đến nội dung di chúc.
- Di chúc có công chứng hoặc chứng thực: Đây là hình thức bảo đảm cao nhất về mặt pháp lý. Di chúc sẽ được lập tại tổ chức hành nghề công chứng hoặc được chứng thực tại Ủy ban nhân dân cấp xã. Hình thức này giúp hạn chế tối đa rủi ro tranh chấp hoặc tuyên vô hiệu di chúc sau này.
– Di chúc miệng: Là hình thức đặc biệt, chỉ được áp dụng khi người lập di chúc đang trong tình trạng cấp bách, không thể lập di chúc bằng văn bản (ví dụ: tai nạn, bệnh nặng đe dọa tính mạng). Điều kiện để di chúc miệng có giá trị pháp lý bao gồm:
- Có ít nhất hai người làm chứng cùng lúc nghe người lập di chúc thể hiện ý chí;
- Những người làm chứng phải lập văn bản ghi lại nội dung di chúc, ký tên và chuyển đến cơ quan có thẩm quyền để xác nhận trong vòng 5 ngày kể từ khi di chúc miệng được lập.
- Việc quy định đa dạng hình thức lập di chúc thể hiện sự linh hoạt của pháp luật dân sự, giúp cá nhân ở nhiều hoàn cảnh khác nhau đều có thể thể hiện nguyện vọng cuối cùng của mình một cách hợp pháp và phù hợp với điều kiện thực tế.
1.3. Điều kiện có hiệu lực của di chúc
Để một bản di chúc có giá trị pháp lý, cần đáp ứng các điều kiện được quy định tại Điều 630 Bộ luật Dân sự năm 2015. Cụ thể:
-
Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép;
-
Nội dung di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội;
-
Hình thức của di chúc không trái quy định của pháp luật.
Nếu không đáp ứng đầy đủ các điều kiện này, di chúc có thể bị tuyên là vô hiệu toàn bộ hoặc từng phần. Việc đảm bảo các điều kiện hợp lệ giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người thừa kế và thực hiện đúng ý chí của người lập di chúc.
2. Lợi ích của việc lập di chúc
Lập di chúc mang lại nhiều lợi ích thiết thực không chỉ cho người lập mà còn cho người thừa kế, xã hội và hệ thống tư pháp. Các lợi ích cụ thể bao gồm:
- Đảm bảo quyền định đoạt tài sản theo ý chí cá nhân
Quyền sở hữu bao gồm ba quyền năng cơ bản: chiếm hữu, sử dụng và định đoạt. Việc lập di chúc là biểu hiện cao nhất của quyền định đoạt tài sản sau khi chết. Thông qua di chúc, người lập có thể chỉ định người thừa kế, phân chia tài sản theo tỷ lệ mong muốn, hoặc loại trừ những người không có quyền hưởng di sản. Điều này thể hiện tính tự do ý chí trong pháp luật dân sự, đồng thời bảo vệ quyền lợi của cá nhân một cách tối đa.
- Hạn chế tranh chấp về thừa kế
Trong thực tế, một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến tranh chấp tài sản sau khi người thân qua đời là không có di chúc hoặc di chúc không rõ ràng. Khi không có di chúc, di sản sẽ được chia theo pháp luật (Điều 651 BLDS 2015), có thể không phù hợp với mong muốn của người mất và gây mâu thuẫn giữa các đồng thừa kế. Việc lập di chúc rõ ràng, hợp pháp giúp tránh được tình trạng tranh chấp, kiện tụng kéo dài, gây tổn thất về thời gian, tài chính và tình cảm gia đình.
- Bảo vệ người thừa kế yếu thế
Người lập di chúc có thể ưu tiên bảo vệ quyền lợi cho những người thân thuộc nhóm dễ tổn thương như: trẻ em chưa thành niên, người già, người khuyết tật, người phụ thuộc,… bằng cách chỉ định tài sản cụ thể, cử người giám hộ, hoặc lập quỹ riêng cho việc chăm sóc. Pháp luật cũng quy định một số trường hợp được hưởng phần di sản bắt buộc (Điều 644 BLDS 2015), nhằm đảm bảo không ai bị tước đoạt hoàn toàn quyền thừa kế nếu có quan hệ thân thiết và phụ thuộc.
- Rút ngắn thủ tục hành chính và tố tụng
Di chúc rõ ràng, hợp pháp là căn cứ pháp lý quan trọng để thực hiện việc khai nhận di sản thừa kế một cách thuận lợi tại các cơ quan công chứng hoặc tòa án. Khi có di chúc, việc xác lập quyền sở hữu mới cho người thừa kế sẽ nhanh hơn, giảm áp lực cho cơ quan hành chính và hệ thống tư pháp. Tránh được những vụ việc phức tạp, tốn kém mà nguyên nhân bắt nguồn từ việc “không có gì để lại”.
- Tối ưu hóa hiệu quả quản lý và sử dụng tài sản sau khi chết
Di chúc cho phép người lập chỉ định người quản lý di sản, người giám hộ, hoặc thậm chí là quy định cụ thể cách sử dụng tài sản vào các mục đích xã hội, từ thiện, giáo dục, bảo tồn di sản văn hóa,… Điều này giúp định hướng và duy trì giá trị tài sản đúng mục đích, giảm thất thoát và đảm bảo tài sản không bị sử dụng sai mục đích sau khi người lập qua đời.
- Thể hiện trách nhiệm và tình cảm với gia đình
Bên cạnh khía cạnh pháp lý, lập di chúc còn thể hiện sự chu đáo, trách nhiệm và yêu thương của người để lại tài sản với các thành viên trong gia đình. Một bản di chúc công bằng, có lý, có tình sẽ là minh chứng cho sự quan tâm đến tương lai của con cháu, và góp phần củng cố nền tảng đạo đức, văn hóa gia đình.
3. Thủ tục lập di chúc
Việc lập di chúc cần được thực hiện một cách cẩn trọng và tuân thủ đúng quy định pháp luật để đảm bảo giá trị pháp lý và tránh phát sinh tranh chấp về sau. Cụ thể, quy trình gồm các bước như sau:
Chuẩn bị giấy tờ cần thiết: Người lập di chúc cần chuẩn bị đầy đủ giấy tờ tùy thân như Chứng minh nhân dân, Căn cước công dân hoặc Hộ chiếu còn hiệu lực. Bên cạnh đó, nếu di chúc có đề cập đến tài sản, cần kèm theo các giấy tờ chứng minh quyền sở hữu đối với những tài sản đó (sổ đỏ, giấy đăng ký xe, sổ tiết kiệm,…).
Soạn thảo nội dung di chúc: Người lập có thể tự viết tay hoặc nhờ người khác viết theo đúng ý chí của mình. Nội dung cần thể hiện rõ người thừa kế, phần tài sản được chia, người quản lý di sản (nếu có), và các chỉ dẫn cụ thể khác. Sau khi hoàn tất, người lập di chúc phải ký tên trên từng trang của bản di chúc để thể hiện sự đồng ý.
Thực hiện công chứng hoặc chứng thực di chúc: Người lập di chúc có thể nộp hồ sơ tại tổ chức hành nghề công chứng hoặc Ủy ban nhân dân cấp xã để được công chứng hoặc chứng thực. Hồ sơ bao gồm bản dự thảo di chúc, giấy tờ tùy thân và tài liệu liên quan đến tài sản (nếu có). Đồng thời, người lập cần nộp lệ phí theo quy định.
Một số lưu ý quan trọng: Để bảo đảm tính pháp lý, tính rõ ràng và hạn chế tối đa các tranh chấp sau này, người lập di chúc nên chọn hình thức di chúc bằng văn bản có công chứng hoặc chứng thực. Ngoài ra, trong trường hợp nội dung di chúc có yếu tố phức tạp hoặc khó hiểu, nên tìm đến sự hỗ trợ từ luật sư hoặc chuyên gia pháp lý để được tư vấn cụ thể và bảo vệ quyền lợi của bản thân một cách tốt nhất.
Việc lập di chúc là một hành vi mang tính pháp lý và nhân văn sâu sắc. Nó không chỉ thể hiện quyền định đoạt của cá nhân đối với tài sản của mình mà còn góp phần bảo đảm trật tự trong việc phân chia tài sản sau khi chết, tránh xung đột trong gia đình, bảo vệ người yếu thế và giảm thiểu áp lực lên hệ thống tư pháp. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc khuyến khích lập di chúc một cách có trách nhiệm là cần thiết, góp phần nâng cao ý thức pháp luật và xây dựng một xã hội công bằng, ổn định.
Bài viết trên đã trình bày nội dung về “Lợi ích của việc lập di chúc”. Trong trường hợp còn đang thắc mắc hoặc cần sử dụng dịch vụ, hãy liên hệ ngay với Luật Dương Gia để được tư vấn nhanh chóng và chính xác nhất.
CÔNG TY LUẬT TNHHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
