Căn cứ ly hôn được hiểu là các căn cứ mà pháp luật qui định trên cơ sở đó Tòa án sẽ áp dụng để giải quyết ly hôn khi có yêu cầu của các bên đương sự. Trường hợp không có đủ căn cứ cho rằng mục đích hôn nhân không đạt được hoặc việc thuận tình ly hôn nhằm che giấu một vấn đề khác, ly hôn giả … Tòa án sẽ không chấp nhận việc thuận tình ly hôn này. Bài viết dưới đây của Công ty luật TNHH Dương Gia sẽ phân tích cụ thể về các căn cứ khi thuận tình ly hôn.
1. Căn cứ ly hôn trong trường hợp thuận tình ly hôn
Luật HN&GĐ năm 2014 đã qui định căn cứ ly hôn trong trường hợp thuận tình ly hôn tại Điều 55:
“Trong trường hợp vợ chồng cùng yêu cầu ly hôn, nếu xét thấy hai bên thật sự tự nguyện ly hôn và đã thỏa thuận về việc chia tài sản, việc trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con trên cơ sở bảo đảm quyền lợi chính đáng của vợ và con thì Tòa án công nhận thuận tình ly hôn…”.
Theo qui định trên, khi cả hai vợ chồng cùng có đơn yêu cầu ly hôn thì cả hai vợ chồng cùng được xác định là người yêu cầu30. Tuy nhiên Tòa án chỉ giải quyết theo thủ tục thuận tình ly hôn qui định tại chương XXVIII BLTTDS năm 2015 khi có đầy đủ các điều kiện sau:
Hai bên thật sự tự nguyện ly hôn: khi hai bên vợ chồng cùng đưa đơn yêu cầu ly hôn đã cùng thể hiện ý chí mong muốn chấm dứt hôn nhân. Tuy nhiên, việc cùng đưa đơn yêu cầu ly hôn với việc thật sự mong muốn chấm dứt hôn nhân nhiều khi không thống nhất. Có không ít trường hợp, vợ chồng cùng thỏa thuận thuận tình ly hôn nhưng không phải vì tình cảm vợ chồng rạn vỡ, không thể hàn gắn để tiếp tục cuộc sống chung mà thuận tình ly hôn nhằm mục đích khác như trốn tránh nghĩa vụ về tài sản, hoặc để sinh tiếp con mà không vi phạm kế hoạch háo gia đình…còn gọi là ly hôn giả tạo.
Do đó có quan điểm cho rằng dù vợ chồng thuận tình ly hôn, đã thỏa thuận được tất cả các vấn đề có liên quan mà hòa giải không thành thì Tòa án chỉ “được giải quyết cho vợ chồng li hôn nếu xét thấy hôn nhân đã “lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích hôn nhân không đạt được”. Bên cạnh đó cũng có quan điểm cho rằng Điều 55 Luật HN&GĐ năm 2014 không qui định phải có căn cứ về tình trạng quan hệ vợ chồng là “hôn nhân lâm vào tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích hôn nhân không đạt được” thì mới giải quyết thuận tình ly hôn, nên không cần xem xét đến thực trạng quan hệ vợ chồng khi giải quyết thuận tình ly hôn.
2. Thật sự tự nguyện ly hôn
Hiện nay chưa có văn bản nào xác định cụ thể thế nào là “thật sự tự nguyện ly hôn”, nhưng có thể hiểu, căn cứ vào bản chất của quan hệ hôn nhân thì tự nguyện ly hôn phải xuất phát từ tình cảm thật sự của cả hai vợ chồng là mong muốn chấm dứt hôn nhân, không muốn tiếp tục duy trì cuộc sống chung và việc không muốn tiếp tục cuộc sống chung phù hợp với tình cảm thật sự của vợ chồng, phù hợp với thực trạng của quan hệ hôn nhân là đã tan vỡ, không thể hàn gắn được.
Thực tế xét xử hiện nay tại Tòa án, qua việc thực hiện thủ tục hòa giải khi giải quyết các trường hợp thuận tình ly hôn, Thẩm phán hoặc thư ký đã có thể xác định được tình trạng thực tế đời sống chung của vợ chồng trong quan hệ hôn nhân, để đánh giá “sự tự nguyện ly hôn” của họ có thật sự không, có phù hợp với tình cảm của vợ chồng không hay nhằm mục đích khác. Theo quan điểm cá nhân, qui định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 về thủ tục tiến hành hòa giải khi giải quyết yêu cầu thuận tình ly hôn của các đương sự là một cách thức để xác định thực trạng quan hệ vợ chồng, xác định ý chí tự nguyện thật sự của các bên vợ chồng có phù hợp với sự tan vỡ quan hệ hôn nhân hay không.
3. Đương sự thỏa thuận được toàn bộ các vấn đề
Các bên đương sự đã thỏa thuận được các vấn đề có liên quan trong việc li hôn, bao gồm: việc chia hoặc không chia tài sản chung; việc trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con, cấp dưỡng cho con.
Sự thỏa thuận về tài sản giữa hai bên vợ chồng cần hiểu là thỏa thuận về việc chia hoặc không chia tài sản chung, thỏa thuận giải quyết các khoản nợ chung… Sự thỏa thuận về tài sản cũng có thể bao gồm cả trường hợp vợ chồng thỏa thuận sẽ giải quyết sau các vấn đề liên quan đến tài sản riêng, tài sản chung của vợ chồng. Với nguyên tắc quyền quyết định và tự định đoạt của đương sự trong tố tụng dân sự, thì Tòa án chỉ giải quyết “trong phạm vi đơn khởi kiện, đơn yêu cầu” của đương sự34. Do đó, khi các bên đương sự đã thỏa thuận được thì được coi có đủ điều kiện để giải quyết thuận tình ly hôn.
Khi giải quyết thuận tình ly hôn, sự thỏa thuận giữa vợ chồng liên quan tới con chung quan trọng nhất là quyền trực tiếp nuôi con, việc cấp dưỡng nuôi con của người không trực tiếp nuôi con.
4. Sự thỏa thuận phải đảm bảo quyền lợi chính đáng của vợ và con
Đây là một điều kiện rất quan trọng và có ý nghĩa khi giải quyết thuận tình ly hôn.
Sự thỏa thuận giữa vợ, chồng phải “đảm bảo quyền lợi chính đáng của vợ và con” được hiểu là sự thỏa thuận đó phải phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của Luật HN&GĐ là bảo vệ bà mẹ, trẻ em; phù hợp với qui định về quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng; các quyền, nghĩa vụ giữa cha mẹ và con… được qui định trong Luật HN&GĐ và các văn bản pháp luật khác có liên quan.
Nếu sự thỏa thuận giữa các bên không đảm bảo được quyền, lợi ích chính đáng của vợ và con thì Tòa án có quyền không công nhận việc thuận tình ly hôn. Do đặc điểm về thể chất, sinh lý và bị cản trở bởi những định kiến xã hội, người vợ và con thường rơi vào hoàn cảnh khó khăn trong việc tạo lập cuộc sống mới sau khi ly hôn, do đó, việc bảo đảm quyền lợi ích chính đáng của người vợ và con luôn được pháp luật quan tâm điều chỉnh và là một trong những nguyên tắc cơ bản của pháp luật HN&GĐ.
Như vậy, theo qui định của pháp luật, căn cứ ly hôn trong trường hợp thuận tình ly hôn phải bao gồm các điều kiện: sự tự nguyện thật sự trong việc mong muốn chấm dứt hôn nhân của hai bên vợ chồng, các bên đã thỏa thuận được với nhau về tài sản chung, về việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chung và sự thỏa thuận đó đảm bảo được quyền lợi chính đáng của vợ và con.
