Họ, hụi, biêu, phường là những hình thức góp vốn xoay vòng tồn tại từ lâu trong đời sống cộng đồng, đặc biệt phổ biến ở các vùng quê và trong giới tiểu thương. Tuy không phải là hình thức tín dụng chính thức, nhưng hoạt động này lại đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tài chính lẫn nhau giữa các cá nhân. Tuy nhiên, do dựa chủ yếu vào sự tin tưởng và thỏa thuận miệng, các mối quan hệ này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý nếu xảy ra tranh chấp hoặc có hành vi gian dối. Trong bối cảnh pháp luật ngày càng hoàn thiện, việc nhận diện rõ khái niệm, hình thức tổ chức, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ dây họ, hụi, biêu, phường cũng như những rủi ro và trách nhiệm pháp lý đi kèm là điều hết sức cần thiết để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tham gia và bảo đảm trật tự an toàn xã hội.
Căn cứ pháp lý:
- Bộ luật Dân sự năm 2015
- Nghị định số 19/2019/NĐ-CP về họ, hụi, biêu, phường
1. Họ, hụi, biêu, phường là gì?
Theo quy định tại Điều 471 Bộ luật Dân sự năm 2015, “Họ, hụi, biêu, phường” là một hình thức giao dịch dân sự, được hiểu là: Họ, hụi, biêu, phường (sau đây gọi chung là họ) là hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thỏa thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên.”
Hình thức này là giao dịch dân sự có sự tham gia tự nguyện của nhiều cá nhân, và được pháp luật thừa nhận nếu không trái quy định của pháp luật và đạo đức xã hội. Bộ luật Dân sự quy định rõ rằng hợp đồng họ, hụi, biêu, phường là hợp đồng có sự cam kết giữa các bên và tạo ra quyền, nghĩa vụ pháp lý giữa người chủ họ (chủ hụi) và các thành viên tham gia.
2. Hình thức và nguyên tắc hoạt động
2.1. Thành lập dây họ
Việc thành lập một dây họ thường bắt đầu bằng sự thỏa thuận miệng hoặc bằng văn bản giữa một nhóm người quen biết, có mối quan hệ tin cậy, đồng thời có nhu cầu tương trợ tài chính lẫn nhau. Một người trong nhóm sẽ đứng ra làm “chủ họ” – người giữ vai trò tổ chức, quản lý, điều hành việc thu – chi tiền và phân chia suất nhận cho các thành viên. Theo quy định tại Nghị định 19/2019/NĐ-CP, việc tham gia và tổ chức hụi là hoàn toàn tự nguyện, nhưng không được trái pháp luật và đạo đức xã hội. Dây hụi có thể được lập theo hình thức công khai trong cộng đồng dân cư hoặc kín đáo giữa những người thân quen, tuy nhiên để đảm bảo an toàn pháp lý, các bên nên có cam kết rõ ràng bằng văn bản.
2.2. Phương thức góp và nhận tiền
Phương thức hoạt động của họ về cơ bản là: các thành viên sẽ góp một khoản tiền định kỳ theo thỏa thuận (thường là theo ngày, tuần hoặc tháng), sau đó lần lượt nhận toàn bộ số tiền đó trong một phiên nhất định. Việc nhận tiền được thực hiện theo hai cách phổ biến: một là theo thứ tự đã thống nhất trước; hai là qua hình thức “đấu thầu” – tức người nào chấp nhận chịu mức lãi cao hơn sẽ được nhận trước. Mỗi kỳ, chỉ có một người nhận trọn số tiền góp của tất cả thành viên. Quá trình này tiếp tục cho đến khi tất cả người tham gia đều đã nhận đủ một phiên. Chủ họ sẽ chịu trách nhiệm ghi chép, quản lý, công bố kết quả và xử lý khi có thành viên vi phạm nghĩa vụ góp tiền.
2.3. Phân loại
Hình thức họ có thể chia thành hai loại chính là hụi không lãi và hụi có lãi, mỗi loại có đặc điểm khác nhau:
Họ không lãi: Đây là hình thức mang tính chất tương trợ đơn thuần. Các thành viên góp tiền đều đặn và lần lượt nhận tiền theo danh sách định sẵn, không có đấu giá, không có sự chênh lệch lãi suất. Mỗi người chỉ nhận đúng bằng tổng số tiền mà các thành viên khác góp cho kỳ của mình, không có người được lợi hay thiệt hại về tài chính. Hình thức này thường xuất hiện trong phạm vi gia đình, bạn bè thân thiết và có tính chất giúp đỡ nhau lúc cần tiền.
Họ có lãi: Đây là loại phổ biến hơn trong thực tế, đặc biệt trong các hoạt động huy động vốn cộng đồng. Trong mỗi kỳ, người muốn nhận tiền trước sẽ đưa ra mức lãi suất (số tiền trừ lại) cao hơn để được ưu tiên nhận. Số tiền lãi này sẽ được chia đều cho những người chưa nhận trong các phiên sau. Hình thức này tạo ra lợi ích tài chính cho người nhận sau và chi phí vay vốn cho người nhận trước, do đó tiềm ẩn rủi ro cao hơn nếu có thành viên mất khả năng chi trả hoặc chủ hụi gian dối.
3. Điều kiện tham gia dây họ
Theo quy định tại Nghị định số 19/2019/NĐ-CP, điều kiện cơ bản để một cá nhân tham gia dây họ là phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ theo quy định của Bộ luật Dân sự, tức là từ đủ 18 tuổi trở lên, có khả năng nhận thức và làm chủ hành vi. Ngoài ra, người tham gia phải tự nguyện, không bị ép buộc, và cam kết góp đủ tiền đúng kỳ hạn theo thỏa thuận chung của cả nhóm. Trong thực tế, nhiều dây họ còn đặt ra những điều kiện riêng như: có người bảo lãnh, có uy tín trong cộng đồng hoặc từng tham gia hụi trước đó mà không vi phạm. Việc đặt ra điều kiện nhằm hạn chế rủi ro về tài chính và đảm bảo tính an toàn, minh bạch cho cả nhóm.
4. Quyền và nghĩa vụ của người tham gia và chủ họ
Theo Điều 5 Nghị định số 19/2019/NĐ-CP, người tham gia dây họ phải là cá nhân từ đủ 18 tuổi trở lên, có đầy đủ năng lực hành vi dân sự và không thuộc các trường hợp bị hạn chế hoặc mất năng lực hành vi theo quy định tại Bộ luật Dân sự. Trong trường hợp người từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi muốn tham gia dây họ thì phải có tài sản riêng, và nếu tài sản sử dụng là bất động sản hoặc động sản phải đăng ký, thì cần có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật. Ngoài các điều kiện pháp lý chung, những người tham gia dây họ có thể thỏa thuận thêm những điều kiện riêng phù hợp với đặc thù của nhóm nhằm đảm bảo tính minh bạch và an toàn tài chính.
Về phía chủ họ, theo Điều 6 của Nghị định này, người đảm nhận vai trò chủ họ cũng phải đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ và không thuộc các trường hợp mất hoặc hạn chế năng lực nhận thức, làm chủ hành vi. Trường hợp các thành viên cùng tổ chức dây họ thì chủ họ được bầu ra theo nguyên tắc tập thể, cụ thể là người nhận được sự đồng thuận của hơn một nửa tổng số thành viên, trừ khi có thỏa thuận khác. Bên cạnh điều kiện pháp lý, chủ họ cần có uy tín cá nhân, khả năng quản lý, minh bạch tài chính, và tuân thủ các nghĩa vụ điều hành dây họ đúng với cam kết, như tổ chức thu – chi đúng kỳ hạn, công khai thông tin, giải quyết tranh chấp và đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các thành viên. Cả người tham gia và chủ họ đều phải thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình theo nguyên tắc tự nguyện, trung thực và đúng pháp luật.
5. Trách nhiệm pháp lý
Trong quá trình tham gia quan hệ về họ, hụi, biêu, phường, nếu xảy ra tranh chấp hoặc có hành vi vi phạm pháp luật, các bên liên quan có thể bị xử lý theo các chế tài pháp lý tương ứng. Tùy tính chất, mức độ của hành vi vi phạm, người vi phạm có thể phải chịu trách nhiệm dân sự, trách nhiệm hình sự hoặc các biện pháp xử lý hành chính khác theo quy định pháp luật hiện hành.
5.1. Trách nhiệm dân sự
Trách nhiệm dân sự phát sinh khi một bên trong quan hệ họ có hành vi vi phạm nghĩa vụ dân sự như: không góp tiền đúng hạn, không hoàn trả tiền đã nhận, sử dụng tiền không đúng mục đích gây thiệt hại cho người khác… Trong các trường hợp này, bên vi phạm có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại, hoàn trả tài sản, hoặc thực hiện nghĩa vụ tài chính khác nhằm khắc phục hậu quả theo quy định tại Bộ luật Dân sự 2015. Chủ họ, thành viên hoặc người có quyền lợi bị ảnh hưởng có thể khởi kiện tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền để yêu cầu giải quyết tranh chấp và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
5.2. Trách nhiệm hình sự
Ngoài trách nhiệm dân sự, người tham gia dây họ còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu thực hiện các hành vi cấu thành tội phạm. Cụ thể, nếu có hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự (theo Điều 201 Bộ luật Hình sự), lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174), lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 175), hoặc huy động vốn trái pháp luật dưới hình thức lập hụi để chiếm đoạt tiền của người khác, thì có thể bị xử lý hình sự với mức phạt từ cải tạo không giam giữ, phạt tiền, đến phạt tù. Người bị hại, chủ họ hoặc thành viên có quyền gửi đơn tố giác tội phạm đến cơ quan công an, viện kiểm sát hoặc Tòa án để yêu cầu điều tra và xử lý theo pháp luật hình sự.
Họ, hụi, biêu, phường vừa mang tính hỗ trợ cộng đồng, vừa chứa đựng nguy cơ rủi ro nếu không được tổ chức chặt chẽ và minh bạch. Việc hiểu rõ bản chất, quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia là điều cần thiết để phòng ngừa tranh chấp và bảo vệ quyền lợi hợp pháp theo quy định pháp luật.
Luật Dương Gia, với đội ngũ luật sư tận tâm và kinh nghiệm, sẵn sàng đồng hành cùng bạn trong hành trình thu hồi nợ và bảo vệ quyền lợi. Hãy liên hệ ngay với chúng tôi qua hotline 1900.6568 để được tư vấn và hỗ trợ nhanh chóng. Chúng tôi cam kết mang đến giải pháp tối ưu, giúp bạn tìm lại công lý và sự an tâm!
CÔNG TY LUẬT TNHHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
