Di sản thừa kế không chỉ đơn thuần là khối tài sản mà người đã khuất để lại cho người thừa kế, mà còn bao gồm những nghĩa vụ tài chính chưa hoàn thành, đòi hỏi phải được giải quyết trước khi tiến hành phân chia theo quy định của pháp luật. Vì vậy, trước khi phân chia tài sản cho những người thừa kế, cần xác định rõ thứ tự ưu tiên thanh toán các khoản chi phí này nhằm bảo đảm quyền lợi của các bên liên quan, đồng thời giúp quá trình phân chia di sản diễn ra minh bạch, hợp lý theo quy định của pháp luật. Qua bài viết này, Luật Dương Gia sẽ làm rõ hơn các nội dung có liên quan đến vấn đề này
1. Thanh toán di sản là gì?
Thanh toán di sản thực chất là thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để lại đồng thời trừ đi phần tài sản phát sinh từ việc phục vụ cho người chết (chi phí mai táng) cũng như chi phí cho việc quản lý di sản. Việc thanh toán di sản thừa kế dựa trên cơ sở chủ thể có nghĩa vụ thì buộc phải thực hiện nghĩa vụ. Như vậy, chỉ được coi là thanh toán di sản khi những nghĩa vụ về tài sản lẽ ra phải do chính bản thân người chết thực hiện nhưng người này chưa thực hiện hoặc đang thực hiện thì chết cùng với chi phí mai táng cho người này và chi phí quản lý di sản. Khi thanh toán di sản phải xác định được các nội dung sau đây: Xác định người thực hiện nghĩa vụ thanh toán; Xác định người được thanh toán di sản; Xác định giới hạn của việc thanh toán; Xác định thứ tự ưu tiên thanh toán.
2. Các khoản được ưu tiên thanh toán khi chia thừa kế được thực hiện như thế nào?
Các khoản được ưu tiên thanh toán khi chia thừa kế được quy định tại Điều 658 BLDS 2015. Theo đó quy định những khoản phân chia được sắp xếp như sau:
“Điều 658. Thứ tự ưu tiên thanh toán
Các nghĩa vụ tài sản và các khoản chi phí liên quan đến thừa kế được thanh toán theo thứ tự sau đây:
1. Chi phí hợp lý theo tập quán cho việc mai táng.
2. Tiền cấp dưỡng còn thiếu.
3. Chi phí cho việc bảo quản di sản.
4. Tiền trợ cấp cho người sống nương nhờ.
5. Tiền công lao động.
6.Tiền bồi thường thiệt hại.
7. Thuế và các khoản phải nộp khác vào ngân sách nhà nước.
8. Các khoản nợ khác đối với cá nhân, pháp nhân.
9. Tiền phạt.
10. Các chi phí khác”
Trên cơ sở này, các nghĩa vụ tài sản và chi phí liên quan đến thừa kế được ưu tiên thanh toán theo một trình tự nhất định. Có thể phân định khái quát theo các nhóm chính về chi phí mai táng; về chi phí cho việc quản lý di sản; về các nghĩa vụ tài chính hoặc các nghĩa vụ khác liên quan đến tiền cấp dưỡng, tiền công lao động hoặc các nghĩa vụ pháp lý khác cũng cần được xử lý trước khi tiến hành chia thừa kế.
2.1. Chi phí hợp lý theo tập quán cho việc mai táng
khi một người qua đời thì công việc ưu tiên không phải và cũng không nên là phân chia di sản mà phải là việc mai táng cho người đã mất. Và do đó, chi phí cho việc mai táng phải ở vị trí ưu tiên nhất trong việc thanh toán đối với di sản thừa kế. Tuy nhiên, pháp luật hiện nay quy định chi phí cho việc mai táng này phải theo tập quán và phải hợp lý.
Theo hướng dẫn tại Nghị quyết số 03/2006/NQ-HĐTP hướng dẫn tại mục 2.2. Phần II thì “chi phí hợp lý cho việc mai táng bao gồm: các khoản tiền mua quan tài, các vật dụng cần thiết cho việc khâm liệm, khăn tang, hương, nến, hoa, thuê xe tang và các khoản chi khác phục vụ cho việc chôn cất hoặc hoả táng nạn nhân theo thông lệ chung. Không chấp nhận yêu cầu bồi thường chi phí cúng tế, lễ bái, ăn uống, xây mộ, bốc mộ.” Như vậy, không phải chi phí nào cho việc mai táng cũng được tính ưu tiên trong việc thanh toán di sản thừa kế.
2.2. Tiền cấp dưỡng còn thiếu
Trong trường hợp người để lại di sản thừa kế từng có nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của pháp luật, khoản tiền cấp dưỡng còn thiếu sẽ được ưu tiên thanh toán ngay sau chi phí hợp lý dành cho việc mai táng. Điều này nhằm đảm bảo quyền lợi cho những người được cấp dưỡng, đặc biệt là trẻ em, người cao tuổi hoặc người không có khả năng lao động, giúp họ duy trì cuộc sống ổn định sau khi người cấp dưỡng qua đời.
Ví dụ: Nếu trước khi mất, người để lại di sản có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con chưa thành niên, cha mẹ già yếu hoặc vợ/chồng theo phán quyết của Tòa án, thì các khoản cấp dưỡng chưa thực hiện đầy đủ sẽ được trích từ di sản thừa kế để thanh toán trước khi tiến hành phân chia tài sản cho những người thừa kế hợp pháp.
2.3. Chi phí cho việc bảo quản di sản
Sau khi chi trả chi phí mai táng theo tập quán và thanh toán tiền cấp dưỡng còn thiếu, chi phí bảo quản di sản sẽ được ưu tiên tiếp theo trong quá trình xử lý di sản thừa kế. Đây là khoản chi quan trọng nhằm đảm bảo tài sản không bị hư hỏng, thất thoát, làm ảnh hưởng đến giá trị chung cũng như việc phân chia sau này. Việc bảo quản di sản có thể bao gồm nhiều chi phí khác nhau, từ quản lý, bảo dưỡng, sửa chữa những hư hỏng do thời gian gây ra, đến chăm sóc vật nuôi, bảo quản nông sản hoặc các tài sản khác có nguy cơ hao hụt nếu không được duy trì đúng cách. Việc chi trả kịp thời những khoản này không chỉ giúp giữ nguyên giá trị di sản mà còn đảm bảo các nghĩa vụ tài chính khác có thể được thực hiện đầy đủ.
2.4. Tiền trợ cấp cho người sống nương nhờ
Những người sống nương nhờ thường thuộc nhóm đối tượng có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, bao gồm người cao tuổi neo đơn, người khuyết tật hoặc những cá nhân không có khả năng lao động và tự đảm bảo cuộc sống. Khi người để lại di sản qua đời, họ mất đi nguồn hỗ trợ quan trọng, rơi vào tình trạng thiếu thốn, thậm chí không thể duy trì điều kiện sinh hoạt tối thiểu. Do đó, nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng và đảm bảo an sinh cho những đối tượng này, pháp luật quy định rằng một phần di sản thừa kế sẽ được ưu tiên trích ra để hỗ trợ họ .
2.5. Tiền công lao động
Tiền công lao động là loại nghĩa vụ về tài sản mà người chết với vai trò người sử dụng lao động phải trả cho người lao động. Tuy nhiên, khi chưa chi trả cho người lao động thì người sử dụng lao động đã bị chết, để đảm bảo cuộc sống của người lao động thì tiền công lao động sẽ được trích khi thanh toán đối với di sản.
2.6. Tiền bồi thường thiệt hại
Bồi thường thiệt hại là một trong những chi phí phải thanh toán nếu người chết chưa thực hiện xong. Tuy nhiên, thứ tự ưu tiên thanh toán của khoản tiền bồi thường thiệt hại này sau rất nhiều các khoản tiền nêu trên đây.
Ví dụ: Ông A gây thiệt hại tài sản cho anh B, sau đó ông A chết khi chưa hoàn thành việc bồi thường thiệt hại cho tài sản của B. Lúc này, di sản của A sau khi trừ các khoản ưu tiên trên như chi phí hợp lý cho việc mai táng, tiền cấp dưỡng còn thiếu, chi phí cho việc quản lý di sản,…mà vẫn còn thì lúc này di sản sẽ được sử dụng để bồi thường thiệt hại tài sản cho anh B.
2.7. Thuế và các khoản phải nộp khác vào ngân sách nhà nước.
Trong trường hợp di sản thừa kế vẫn còn sau khi đã thanh toán các khoản chi phí ưu tiên trước đó, nhưng người để lại di sản vẫn còn nghĩa vụ tài chính đối với ngân sách nhà nước, chẳng hạn như thuế hoặc các khoản nộp khác (ngoại trừ tiền phạt), thì phần di sản còn lại sẽ được sử dụng để thực hiện nghĩa vụ này. Việc thanh toán các khoản thuế và nghĩa vụ tài chính đối với nhà nước không chỉ đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật mà còn góp phần duy trì trật tự tài chính, tránh phát sinh tranh chấp pháp lý liên quan đến quyền lợi và trách nhiệm của người thừa kế.
2.8. Các khoản nợ khác đối với cá nhân, pháp nhân.
Trong trình tự thanh toán nghĩa vụ tài sản từ di sản thừa kế, các khoản nợ đối với cá nhân, pháp nhân không được ưu tiên ở mức cao, do thứ tự ưu tiên thanh toán được xác lập dựa trên các tiêu chí mang tính chính sách của Nhà nước. Cụ thể, các khoản chi phí mang tính nhân đạo, như chi phí hợp lý cho việc mai táng, khoản cấp dưỡng còn thiếu, hoặc các chi phí thiết yếu nhằm bảo quản di sản, được ưu tiên trước nhằm đảm bảo quyền lợi của những đối tượng đặc thù hoặc duy trì giá trị của khối di sản.
2.9. Tiền phạt
Tiền phạt là nghĩa vụ đặc biệt của chủ thể vi phạm đối với nhà nước, đó là một hình thức xử phạt, một trong các chế tài mà chủ thể phải chịu do hành vi trái pháp luật của mình. Trong thứ tự ưu tiên thanh toán đối với thì tiền phạt đứng ở vị trí gần cuối, sau khi hoàn thành việc thanh toán các khoản tiền khác mà di sản vẫn còn thì lúc này mới tính đến việc nộp tiền phạt. Điều này cũng là hợp lý bởi một trong các mục đích chính của tiền phạt là để răn đe, giáo dục tránh trường hợp người vi phạm tái phạm, tuy nhiên trường hợp người vi phạm đã chết thì việc răn đe, giáo dục này mất đi phần nào ý nghĩa đối với người vi phạm, do đó thứ tư ưu tiên thanh toán đối với tiền phạt sẽ không cao bằng các khoản tiền khác nêu trên đây.
2.10. Chi phí khác
Đây là nhóm các chi phí không rơi vào các trường hợp nêu trên đây, thứ tự ưu tiên của nhóm chi phí này là thấp nhất. Có thể kể đến đó là các chi phí phục vụ cho việc mai táng nhưng ở mức độ không hợp lý hay các chi phí phục vụ cho việc kê khai, phân chia di sản.
3. Việc thanh toán các khoản ưu tiên được thực hiện như thế nào?
Việc thanh toán quy định tại Điều 658 Bộ luật dân sự 2015 nêu trên được sắp xếp dựa trên nguyên tắc mức độ quan trọng giảm dần, tức là thanh toán cho từng nghĩa vụ một, từ mức độ ưu tiên cao nhất đến mức độ ưu tiên thấp nhất, nghĩa vụ thanh toán sau phải nhường cho nghĩa vụ thanh toán trước.
Chỉ trong trường hợp nghĩa vụ thanh toán có mức độ ưu tiên cao hơn đã thực hiện xong hoàn toàn mà di sản vẫn còn thì mới thực hiện nghĩa vụ ưu tiên thấp hơn. Trường hợp di sản đã hết trước khi hoàn thành xong toàn bộ các nghĩa vụ thanh toán hoặc vừa đủ để hoàn tất các nghĩa vụ tài sản của người đã chết, tức là không có di sản thì sẽ không phát sinh việc nhận di sản của những người thừa kế.
4. Không thanh toán tiền nghĩa vụ có được chia thừa kế không?
Căn cứ theo quy định tại Khoản 1 Điều 615 Bộ luật Dân sự 2015, người thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài chính của người để lại di sản trong phạm vi di sản mà họ nhận được. Tức là trước khi phân chia di sản buộc phải được dùng để thanh toán tất cả những nghĩa vụ tài chính của người đã khuất và chỉ phải trả nợ trong phạm vi di sản nhận được, không phải dùng tài sản riêng.
Như vậy, việc thanh toán các khoản chi phí có liên quan sẽ phụ thuộc vào việc bạn có nhận di sản hay không, nếu đã nhận di sản, buộc phải thực hiện nghĩa vụ này trong phạm vi di sản mình được nhận, ngược lại, nếu không muốn thanh toán các khoản tiền nghĩa vụ của người đã khuất, bạn có quyền từ chối nhận di sản.
5. Trường hợp đã phân chia di sản mà xuất hiện người thừa kế mới thì sao?
Trường hợp đã phân chia di sản mà xuất hiện người thừa kế mới: “người thừa kế mới ” được hiểu là những người thừa kế của người để lại di sản xuất hiện sau khi di sản của người đó đã được phân chia. Có thể là những người sau đây:
– Người được Tòa án xác nhận là người thừa kế của người để lại di sản do có đơn yêu cầu hưởng di sản thừa kế với tư cách là người thừa kế, có đủ căn cứ để Tòa án ra phán quyết, nhưng phán quyết của tòa án có hiệu lực sau thời điểm phân chia di sản.
– Con của người để lại di sản sinh ra và sống khi di sản đã được phân chia trong trường hợp người vợ sinh đôi, sinh ba,… nhưng tại thời điểm phân chia di sản chỉ xác định là đơn thai).
– Người thừa kế của người để lại di sản bị Tòa án tuyên bố là đã chết trước thời điểm để lại di sản chết nhưng có tin tức xác thực là còn sống hoặc trở về sau thời điểm phân chia di sản và được Tòa án hủy quyết định tuyên bố chết.
Theo khoản 1 Điều 662 Bộ luật dân sự 2015:
“Trường hợp đã phân chia di sản mà xuất hiện người thừa kế mới thì không thực hiện việc phân chia lại di sản bằng hiện vật, nhưng những người thừa kế đã nhận di sản phải thanh toán cho người thừa kế mới một khoản tiền tương ứng với phần di sản của người đó tại thời điểm chia thừa kế theo tỷ lệ tương ứng với phần di sản đã nhận, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.”
Trên đây là những nội dung liên quan đến nghĩa vụ thanh toán khi nhận di sản thừa kế. Tường hợp có thắc mắc hoặc cần hỗ trợ pháp lý, Luật Dương Gia chính là lựa chọn hoàn hảo dành cho bạn, vui lòng liên hệ Luật Dương Gia theo số hotline:
CÔNG TY LUẬT TNHHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
Với đội ngũ luật sư tâm huyết, giàu kinh nghiệm của chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn, mang đến cho bạn giải pháp pháp lý phù hợp nhất.
