An ninh quốc gia là nền tảng vững chắc bảo đảm sự ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội và sự phát triển bền vững của đất nước. Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, việc bảo vệ các công trình, cơ sở và phương tiện quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia trở thành yêu cầu cấp thiết. Những hành vi phá hoại, huỷ hoại các công trình này không chỉ gây tổn thất nghiêm trọng về vật chất mà còn đe doạ trực tiếp đến chủ quyền, lợi ích quốc gia và sự bình yên của nhân dân. Chính vì vậy, Bộ luật Hình sự Việt Nam đã quy định về tội phá huỷ công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia nhằm xử lý nghiêm minh các hành vi xâm phạm đặc biệt nguy hiểm này.
Qua bài viết dưới đây, Luật Dương Gia sẽ phân tích cụ thể các quy định của pháp luật, làm rõ dấu hiệu pháp lý, ý nghĩa thực tiễn cũng như một số vấn đề đặt ra trong quá trình áp dụng.
Căn cứ pháp lý
– Bộ luật Hình sự 2015 (Sửa đổi, bổ sung 2017)
1. Thế nào là hành vi phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia?
Hành vi phá hủy được hiểu là hủy hoại làm mất sự an toàn cho an ninh quốc gia của công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng chứ không phải phá hủy là làm mất hoàn toàn giá trị và giá trị sử dụng của nó. Đối với các công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia, chỉ cần làm chúng mất đi một bộ phận, một thành phần nào đó thuộc kết cấu chung cũng làm cho sự an toàn bị hủy hoại.
Theo đó, các công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia có thể bao gồm:
– Công trình, cơ sở, phương tiện an ninh quan trọng nếu để xảy ra sự cố hoặc bị phá hoại sẽ làm suy yếu khả năng phòng thủ bảo vệ Tổ quốc hoặc trực tiếp tác động đến sự tồn tại của chế độ.
– Công trình, cơ sở văn hóa, thông tin – truyền thống nếu bị phá hoại hoặc bị lợi dụng làm phương tiện thông tin, tuyên truyền chống lại chính quyền nhà nước sẽ trực tiếp tác động đến tư tưởng người dân, đến sự tồn tại của chế độ.
– Công trình có sử dụng công nghệ hạt nhân ( lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu, nhà máy điện hạt nhân), công trình đặc biệt quan trọng trong lĩnh vực kinh tế, chính trị – xã hội, giao thông, dẫn chất đốt, điện lực, thủy lợi, xây dựng có thể gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng đến nền kinh tế quốc dân, gây thảm họa đối với đời sống con người, môi trường sinh thái.
– Nơi tập trung lưu giữ, bảo quản nhiều hồ sơ tài liệu, mẫu vật, hiện vật thuộc danh mục bí mật nhà nước hoặc có giá trị đặc biệt quan trọng về chính trị – ngoại giao, văn hóa – lịch sử, kinh tế, khoa học – kỹ thuật; nơi thường xuyên diễn ra các hoạt động nghiên cứu, hoạch định chủ trương, chính sách thuộc phạm vi bí mật nhà nước.
– Nơi bảo quản vật liệu, chất đặc biệt nguy hiểm đối với con người, môi trường sinh thái….
Các biểu hiện cụ thể của hành vi phá hủy có thể là đào, đập phá, đốt, cắt, khoan, nổ mìn hoặc các cách thức khác tác động cơ học, hóa học, điện học, quang học, sinh học lên các công trình, cơ sở, phương tiện; lấy các bộ phận thuộc kết cấu của công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia.
2. Các yếu tố cấu thành tội phạm
2.1. Cơ sở pháp lý
So với quy định tại Điều 231 BLHS năm 1999 thì trong Điều 303 BLHS năm 2015 đã nêu thêm đối tượng là cơ sở quan trọng về an ninh quốc gia. Điều này làm rõ hơn, đầy đủ hơn các loại đối tượng tác động của tội phạm này.Cụ thể:
“Điều 303. Tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia
1. Người nào phá hủy công trình, cơ sở hoặc phương tiện giao thông vận tải, thông tin – liên lạc, công trình điện lực, dẫn chất đốt, công trình thủy lợi hoặc công trình quan trọng khác về quốc phòng, an ninh, kinh tế, khoa học – kỹ thuật, văn hóa và xã hội, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 114 của Bộ luật này, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm.
2.Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Có tổ chức;
b) Làm công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia hư hỏng, ngưng hoạt động;
c) Làm chết 03 người trở lên;
d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;
đ) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên;
e) Gây ảnh hưởng xấu đến tình hình kinh tế – xã hội;
g) Tái phạm nguy hiểm.
3. Người chuẩn bị phạm tội này, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt quản chế từ 01 năm đến 05 năm.”
Trên quy định này, nhận thấy tại khoản 2 Điều 303 đã cụ thể hóa tình tiết định khung tăng nặng “gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng” (quy định tại điểm b khoản 2 Điều 231 BLHS năm 1999) bằng các hậu quả cụ thể. Tiến bộ hơn so với quy định tại Bộ luật Hình sự 1999, Điều luật này đã bỏ hình phạt tử hình, nhằm thể chế hóa chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta là thu hẹp phạm vi quy định áp dụng hình phạt tử hình đã được ghi nhận trong nhiều văn kiện quan trọng; thể hiện tính nhân đạo trong pháp luật hình sự của nước ta, đồng thời cũng phù hợp với xu hướng chung của các nước trên thế giới.
2.2. Các yêu tố cấu thành tội phạm
a. Khách thể
Tội phạm xâm phạm sự an toàn của các công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia, xâm phạm sở hữu nhà nước.
Ngoài đối tượng tác động là công trình, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia, Điều 303 BLHS năm 2015 đã bổ sung “cơ sở quan trọng về an ninh quốc gia“ để cụ thể hóa hơn các đối tượng cần được bảo vệ của Điều luật này.
b. Khách quan
Là hành vi phá hủy công trình, cơ sở hoặc phương tiện giao thông vận tải, thông tin – liên lạc, công trình điện, dẫn chất đốt, công trình thủy lợi hoặc công trình quan trọng khác về quốc phòng, an ninh, kinh tế, khoa học- kỹ thuật, văn hóa và xã hội.
c. Chủ quan
Người phạm tội thực hiện hành vi với lỗi cố ý.
Dấu hiệu mục đích của tội phạm không phải là yếu tố bắt buộc trong cấu thành tội phạm, nhưng nếu có mục đích chống chính quyền nhân dân thì truy cứu TNHS theo Điều 114 BLHS năm 2015 (tội phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam).
Đồng thời, tội phạm hoàn thành khi người phạm tội có một trong những hành vi tác động vào các công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia mà không kể hậu quả của tội phạm đã xảy ra hay chưa.
d. Chủ thể
Tội phạm được thể hiện bởi những người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi theo luật định.
3. Khung hình phạt
Điều 303 BLHS năm 2015 đặt ra 3 khung hình phạt cụ thể:
– Khung 1: Người phạm tội có thể bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm được áp dụng đối với người phạm tội trong trường hợp họ đã thực hiện những hành vi tác động lên các công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia để phá hủy nhưng không có các tình tiết và chưa gây ra các thiệt hại quy định tại khoản 2.
– Khung 2: Người phạm tội có thể bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm, tù chung thân trong các trường hợp theo quy định
– Khung 3: Người chuẩn bị phạm tội có thể bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm. Hành vi chuẩn bị phạm tội này được biểu hiện bằng các hành vi tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện như thuốc nổ, mìn, máy xúc, máy đào, máy khoan, cắt…hoặc nghiên cứu địa hình, theo dõi quy luật hoạt động của các công trình, cơ sở, phương tiện, tập hợp lực lượng, xây dựng kế hoạch…để thực hiện phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia.
– Ngoài những hình phạt nêu trên, người phạm tội còn có thề bị áp dụng hình phạt quản chế từ 01 năm đến 05 năm.
4. Khó khăn, vướng mắc có thể gặp phải khi áp dụng Điều 303 BLHS năm 2015
Thực tiễn xử lý các hành vi phá huỷ công trình, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia trong thời gian qua cho thấy:
– Các cơ quan tiến hành tố tụng các cấp còn gặp khó khăn trong việc nhận thức và áp dụng pháp luật để xác định thế nào là công trình quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia, nguyên nhân có thể là do chưa có danh mục công trình quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia. Do đó, để có kết luận chính xác làm căn cứ khởi tố vụ án khi áp dụng Điều 303 BLHS năm 2015, Chính phủ phải kịp thời ban hành bổ sung, hướng dẫn về danh mục các công trinh thế nào là quan trọng, nếu không cũng sẽ gặp phải những khó khăn, vướng mắc như khi áp dụng Điều 231 BLHS năm 1999.
– Về khung hình phạt với sự chênh lệch giữa mức hình phạt thấp nhất và mức hình phạt cao nhất lớn như vậy (Khoản 1: Từ 3 đến 12 năm; khoản 2: Từ 10 năm đến 20 năm, tù chung thân) đã tạo ra quyền tuỳ nghi quá rộng cho cơ quan tiến hành tố tụng, nhất là Toà án; dẫn đến khó tránh khỏi việc lợi dụng yếu tố chủ quan trong quá trình áp dụng hình phạt để xử lý những trường hợp phạm tội cụ thể.
Trên cơ sở đó, các cơ quan có thẩm quyền cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý bằng việc ban hành danh mục cụ thể, đồng thời rà soát lại các mức hình phạt để bảo đảm sự công bằng và hợp lý trong xét xử. Đây chính là bước đi cần thiết để nâng cao hiệu quả bảo vệ an ninh quốc gia trong bối cảnh hiện nay.
Hy vọng bài viết này sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin bổ ích. Trường hợp có thắc mắc, có thể liên hệ tổng đài 19006586 để được tư vấn cụ thể.
CÔNG TY LUẬT TNHHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
