Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, chất phóng xạ và vật liệu hạt nhân đã trở thành những yếu tố không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực như y học, năng lượng, nghiên cứu khoa học và công nghiệp. Tuy nhiên, song hành với những lợi ích to lớn, các loại vật chất đặc biệt này tiềm ẩn nguy cơ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với con người, môi trường và an ninh quốc gia nếu không được quản lý chặt chẽ hoặc bị sử dụng sai mục đích. Nhận thức được tầm quan trọng này, pháp luật hình sự Việt Nam đã thiết lập các quy định nghiêm khắc nhằm ngăn chặn và xử lý các hành vi vi phạm, trong đó nổi bật là Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân được quy định tại Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
Theo đó, thông qua bài viết dưới đây, Luật Dương Gia sẽ làm rõ các yếu tố cấu thành tội phạm, mục đích lập pháp cũng như thực tiễn áp dụng nhằm góp phần nâng cao nhận thức và hiệu quả phòng ngừa hành vi nguy hiểm này.
Căn cứ pháp lý:
1. Hành vi vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân là gì?
Theo Luật Năng lượng nguyên tử 2008:
- Chất phóng xạ là các chất phát ra bức xạ do quá trình phân rã hạt nhân hoặc chuyển mức năng lượng hạt nhân, có hoạt độ phóng xạ riêng hoặc tổng hoạt độ vượt mức miễn trừ.
- Vật liệu hạt nhân bao gồm các vật liệu có khả năng phân hạch như plutoni (hàm lượng đồng vị plutoni-238 không quá 80%), urani-233, urani làm giàu đồng vị urani-235 hoặc urani-233, và urani tự nhiên (trừ dạng quặng hoặc đuôi quặng).
Trên cơ sở đó, Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015 liệt kê các hành vi vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân, bao gồm:
- Vi phạm quy trình, quy chuẩn kỹ thuật về an toàn bức xạ hoặc an toàn hạt nhân.
- Sử dụng chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân sai mục đích hoặc không có giấy phép.
- Vận chuyển, lưu giữ trái phép chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân.
- Che giấu hoặc làm sai lệch thông tin liên quan đến chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân.
Ví dụ thực tiễn: Một doanh nghiệp sản xuất xi măng sử dụng thiết bị đo độ ẩm chứa chất phóng xạ nhưng không thực hiện kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ theo quy định, dẫn đến rò rỉ chất phóng xạ ra môi trường. Nếu hành vi này gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe con người hoặc môi trường, doanh nghiệp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 310.
2. Quy định pháp luật về hành vi vi phạm quy định quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân
Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể về tội danh này như sau:
– Khung cơ bản (phạt tù từ 3 đến 10 năm):
Áp dụng cho người vi phạm quy định về sản xuất, trang bị, sử dụng, bảo quản, lưu giữ, vận chuyển, mua bán hoặc xử lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân, gây thiệt hại cho người khác trong các trường hợp:
- Làm chết 1 người.
- Gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho 1 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên.
- Gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho 2 người trở lên với tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% đến 121%.
- Gây thiệt hại tài sản từ 100 triệu đồng đến dưới 500 triệu đồng.
– Khung tăng nặng thứ nhất (phạt tù từ 7 đến 15 năm):
Áp dụng khi hành vi vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng hơn, bao gồm:
- Làm chết 2 người.
- Gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho 2 người trở lên với tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 122% đến 200%.
- Gây thiệt hại tài sản từ 500 triệu đồng đến dưới 1,5 tỷ đồng.
– Khung tăng nặng thứ hai (phạt tù từ 15 đến 20 năm):
Áp dụng khi hành vi vi phạm gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, bao gồm:
- Làm chết 3 người trở lên.
- Gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe cho 3 người trở lên với tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 201% trở lên.
- Gây thiệt hại tài sản từ 1,5 tỷ đồng trở lên.
– Hành vi có khả năng gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng (phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm):
Áp dụng khi hành vi vi phạm có khả năng thực tế dẫn đến các hậu quả quy định tại khoản 3 (làm chết 3 người trở lên, tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 201% trở lên, hoặc thiệt hại tài sản từ 1,5 tỷ đồng trở lên) nhưng được ngăn chặn kịp thời.
– Hình phạt bổ sung:
Người phạm tội có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 đến 5 năm.
– So sánh với quy định cũ:
So với Điều 237 Bộ luật Hình sự 1999, Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015 đã có những cải tiến đáng kể:
- Cụ thể hóa khái niệm “hậu quả đặc biệt nghiêm trọng” bằng các thiệt hại định lượng (số người chết, tỷ lệ tổn thương cơ thể, giá trị tài sản).
- Bổ sung “vật liệu hạt nhân” vào đối tượng tác động của tội phạm.
- Quy định rõ hành vi có khả năng gây hậu quả nghiêm trọng nhưng được ngăn chặn kịp thời, tạo cơ sở pháp lý chặt chẽ hơn để xử lý.
3. Các yếu tố cấu thành tội phạm
3.1. Chủ thể
Chủ thể của tội này là chủ thể đặc biệt, tức chỉ những người có trách nhiệm trực tiếp trong việc quản lý, sản xuất, trang bị, sử dụng, bảo quản, lưu giữ, vận chuyển, mua bán hoặc xử lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân.
- Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự: Theo Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015, chủ thể phải từ đủ 16 tuổi trở lên và có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự.
3.2. Khách thể
Khách thể của tội phạm là trật tự quản lý nhà nước đối với chất phóng xạ và vật liệu hạt nhân. Đối tượng tác động trực tiếp là các chất phóng xạ và vật liệu hạt nhân.
3.3. Mặt chủ quan
Hành vi phạm tội được thực hiện với lỗi vô ý, bao gồm:
- Vô ý do cẩu thả: Người phạm tội không thấy trước hậu quả nguy hại của hành vi, mặc dù phải và có thể thấy trước.
- Vô ý do quá tự tin: Người phạm tội thấy trước hậu quả nhưng cho rằng hậu quả sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được.
3.4. Mặt khách quan
Mặt khách quan của tội phạm thể hiện qua hành vi vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân trong các hoạt động như sản xuất, trang bị, sử dụng, bảo quản, lưu giữ, vận chuyển, mua bán hoặc xử lý.
Hành vi này chỉ bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi gây thiệt hại thực tế, bao gồm:
- Làm chết người.
- Gây thương tích hoặc tổn hại sức khỏe với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên (cho 1 người) hoặc tổng tỷ lệ từ 61% trở lên (cho 2 người trở lên).
- Gây thiệt hại tài sản từ 100 triệu đồng trở lên.
Nếu hậu quả chưa xảy ra, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính theo các quy định tại Nghị định của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử.
4. Quy định về khung hình phạt
Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015 quy định các khung hình phạt khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của hành vi vi phạm và hậu quả gây ra:
– Khung 1: Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm đối với hành vi vi phạm gây hậu quả ít nghiêm trọng.
– Khung 2: Phạt tù từ 03 năm đến 07 năm đối với hành vi vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng.
– Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 12 năm đối với hành vi vi phạm gây hậu quả rất nghiêm trọng.
– Khung 4: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm đối với hành vi vi phạm gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
5. Thực tiễn áp dụng và khuyến nghị
Trong thực tiễn, việc áp dụng Điều 310 đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan điều tra và tòa án để xác định chính xác hành vi vi phạm, hậu quả và mức độ lỗi của người phạm tội. Một số khó khăn thường gặp bao gồm:
- Việc xác định tỷ lệ tổn thương cơ thể hoặc giá trị thiệt hại tài sản đòi hỏi các cơ quan chuyên môn có trình độ cao.
- Nhận thức của một số doanh nghiệp và cá nhân về quy định quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân còn hạn chế, dẫn đến vi phạm không cố ý.
Khuyến nghị:
- Tăng cường tuyên truyền, giáo dục pháp luật: Chính phủ và các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh phổ biến kiến thức về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và các quy định pháp luật liên quan.
- Nâng cao năng lực giám sát: Đầu tư vào công nghệ và nhân lực để kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng, lưu giữ và vận chuyển chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân.
- Hoàn thiện khung pháp lý: Tiếp tục cập nhật, bổ sung các quy định để phù hợp với thực tiễn và xu hướng hội nhập quốc tế.
Quy định này là một công cụ pháp lý quan trọng trong việc bảo vệ an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và trật tự quản lý nhà nước đối với chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân. Việc hiểu rõ các quy định của điều luật này là cần thiết để phòng ngừa và xử lý các hành vi vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân, góp phần bảo vệ sức khỏe con người và môi trường.
Trên đây là toàn bộ những thông tin liên quan đến Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân. Trong trường bạn cần tư vấn các vấn đề pháp lý liên quan vui lòng liên hệ Luật Dương Gia theo số hotline 19006568 để được hỗ trợ.
CÔNG TY LUẬT TNHHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
