Hiện nay, tình trạng người dưới 18 tuổi vi phạm pháp luật đang có chiều hướng gia tăng, diễn biến phức tạp, tình trạng tái phạm tương đối cao. Tuy nhiên, người dưới 18 tuổi là người có thể chất và tâm sinh lý chưa phát triển toàn diện, dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường xã hội.
Bộ luật hình sự (BLHS) năm 2015 tiếp tục kế thừa những nguyên tắc xử lý nhân đạo, khoan hồng đặc biệt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và bổ sung nhiều điều khoản quy định về chính sách xử lý theo hướng bảo vệ tốt nhất cho người dưới 18 tuổi, đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện, trong đó có quy định về các biện pháp giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS tại mục 2 Chương XII. Bài viết dưới đây sẽ đi phân tích về các biện pháp giám sát, giáo dục người dưới 18 tuổi trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự.
Căn cứ pháp lý:
– Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017.
1. Điều kiện áp dụng
Điều 92 Bộ luật hình sự năm 2015 quy định về điều kiện chung áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục người dưới 18 tuổi phạm tội trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự như sau:
Điều 92. Điều kiện áp dụng
“Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án chỉ quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp khiển trách, hòa giải tại cộng đồng hoặc biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn, nếu người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý với việc áp dụng một trong các biện pháp này”.
Có thể thấy, việc áp dụng một trong các biện pháp giám sát, giáo dục chỉ được thực hiện nếu có sự đồng ý của người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ. Trong trường hợp không có sự đồng ý của người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện của người dưới 18 tuổi phạm tội thì cơ quan tiến hành tố tụng không quyết định miễn TNHS và vẫn tiếp tục tiến hành các thủ tục tố tụng truy cứu TNHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
Theo đó, trước khi ra quyết định miễn TNHS và áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán phải thông báo và giải thích về điều kiện, khả năng áp dụng các biện pháp này cho người dưới 18 tuổi, cha, mẹ hoặc người đại diện hợp pháp của họ biết.
Đây là điều kiện rất quan trọng để quyết định áp dụng hay không việc miễn TNHS và biện pháp giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Bởi chỉ khi người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý áp dụng thì mới nâng cao tính tự giác chấp hành, đảm bảo các biện pháp giám sát, giáo dục có hiệu quả trên thực tế, đáp ứng yêu cầu giúp người 18 tuổi nhận thức được lỗi lầm, phòng chống việc tái phạm.
Về đối tượng áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục: Các biện pháp giám sát, giáo dục được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS theo quy định tại khoản 2 Điều 91 BLHS. Khoản 2 Điều 91 BLHS quy định:
Điều 91. Nguyên tắc xử lý đối với người dưới 18 tuổi phạm tội
“2. Người dưới 18 tuổi phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây và có nhiều tình tiết giảm nhẹ, tự nguyện khắc phục phần lớn hậu quả, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 29 của Bộ luật này, thì có thể được miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện pháp quy định tại Mục 2 Chương này:
a, Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng, phạm tội nghiêm trọng, trừ tội phạm quy định tại các điều 134, 141, 171, 248, 249, 250, 251 và 252 của Bộ luật này;
b, Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng quy định tại khoản 2 Điều 12 của Bộ luật này, trừ tội phạm quy định tại các điều 123, 134, 141, 142, 144, 150, 151, 168, 171, 248, 249, 250, 251 và 252 của Bộ luật này;
c, Người dưới 18 tuổi là người đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án.”
Như vậy, không phải mọi trường hợp người dưới 18 tuổi được miễn TNHS thì đều có thể áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục quy định tại mục 2 Chương XII BLHS, cụ thể là biện pháp khiển trách, hòa giải tại cộng đồng, giáo dục tại xã, phường, thị trấn. Các biện pháp giám sát, giáo dục chỉ được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS theo các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 91 BLHS. Trường hợp người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS theo Điều 29 BLHS thì người dưới 18 tuổi phạm tội không bị áp dụng các biện pháp giám sát, giáo dục.
2. Các biện pháp giám sát, giáo dục áp dụng trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự
2.1 Khiển trách
Biện pháp “khiển trách” được quy định tại Điều 93 BLHS năm 2015. Đây là biện pháp giám sát, giáo dục mang tính nghiêm khắc ít nhất trong ba biện pháp giám sát, giáo dục. Việc khiển trách đối với người dưới 18 tuổi phạm tội phải có sự chứng kiến của cha mẹ hoặc người đại diện hợp pháp của người dưới 18 tuổi, nhằm giúp người dưới 18 tuổi phạm tội nhận thức rõ hành vi phạm tội của mình, hậu quả gây ra đối với cộng đồng, xã hội và nghĩa vụ của họ.
* Điều kiện áp dụng: Biện pháp khiển trách được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS khi đáp ứng đủ các điều kiện sau:
– Người dưới 18 tuổi phạm tội thuộc một trong các trường hợp miễn TNHS được áp dụng biện pháp khiển trách quy định tại khoản 1 Điều 93 BLHS, bao gồm:
+ Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi lần đầu phạm tội ít nghiêm trọng thuộc trường hợp quy định tại điểm a khoản 2 Điều 91 BLHS;
+ Người dưới 18 tuổi là người đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án (điểm b khoản 1 Điều 93 BLHS).
– Người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của của người dưới 18 tuổi phạm tội đồng ý với việc áp dụng biện pháp khiển trách.
* Về thẩm quyền áp dụng:
Khoản 2 Điều 93 BLHS quy định: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án quyết định áp dụng biện pháp khiển trách. Việc khiển trách đối với người dưới 18 tuổi phạm tội phải có sự chứng kiến của cha mẹ hoặc người đại diện hợp pháp của người dưới 18 tuổi. Như vậy cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp khiển trách là Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có thẩm quyền đang thụ lý, giải quyết vụ án.
* Nghĩa vụ của người bị khiển trách:
Người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS và áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục khiến trách phải thực hiện các nghĩa vụ quy định tại khoản 3 Điều 93 BLHS. Bao gồm:
– Tuân thủ pháp luật, nội quy, quy chế của nơi cư trú, học tập, làm việc;
– Trình diện trước cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu;
– Tham gia các chương trình học tập, dạy nghề do địa phương tổ chức, tham gia lao động với hình thức phù hợp.
* Thời gian thực hiện nghĩa vụ:
Theo quy định tại khoản 4 Điều 93 BLHS, tùy từng trường hợp cụ thể cơ quan có thẩm quyền ấn định thời gian thực hiện các nghĩa vụ quy định tại điểm b và điểm c khoản 3 Điều 93 BLHS đối với người bị áp dụng biện pháp khiển trách, cụ thể là nghĩa vụ trình diện trước cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu và nghĩa vụ tham gia các chương trình học tập, dạy nghề do địa phương tổ chức, tham gia lao động với hình thức phù hợp trong thời hạn từ 03 tháng đến 01 năm. Đối với nghĩa vụ tuân thủ pháp luật, nội quy, quy chế nơi cư trú, học tập, làm việc là nghĩa vụ mà mọi công dân đều phải chấp hành nên không quy định về việc ấn định thời gian với nghĩa vụ này.
2.2 Hòa giải tại cộng đồng
Theo quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật hòa giải ở cơ sở năm 2013 thì hòa giải ở cơ sở là việc hòa giải viên hướng dẫn, giúp đỡ các bên đạt được thỏa thuận, tự nguyện giải quyết với nhau các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật. Biện pháp hòa giải tại cộng đồng là biện pháp giám sát, giáo dục được được quy định tại Điều 94 BLHS năm 2015. Biện pháp này được áp dụng dựa trên cơ sở có sự hòa giải, thống nhất về việc giải quyết hậu quả của hành vi phạm tội giữa người dưới 18 tuổi phạm tội, người đại diện hợp pháp của người dưới 18 tuổi phạm tội với người bị hại, người đại diện của người bị hại.
* Điều kiện áp dụng:
Biện pháp hòa giải tại cộng đồng được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS khi đáp ứng đủ các điều kiện sau:
– Người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS thuộc một trong các trường hợp sau:
+ Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng hoặc phạm tội nghiêm trọng thuộc trường hợp quy định tại điểm a khoản 2 Điều 91 của Bộ luật hình sự.
+ Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng thuộc trường hợp quy định tại điểm b khoản 2 Điều 91 BLHS.
– Người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại đã tự nguyện hòa giải và đề nghị miễn TNHS cho người dưới 18 tuổi phạm tội.
– Người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của của người dưới 18 tuổi phạm tội đồng ý với việc áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng.
* Về thẩm quyền áp dụng:
Theo quy định tại khoản 2 Điều 94 BLHS, thẩm quyền áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng thuộc về Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có thẩm quyền theo từng giai đoạn của quá trình tố tụng trên cơ sở đề nghị của bên bị hại và có sự phối hợp tổ chức của UBND cấp xã.
* Nghĩa vụ của người được áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng: Người dưới 18 tuổi được miễn TNHS và áp dụng biện pháp hòa giải tại cộng đồng phải thực hiện các nghĩa vụ theo quy định tại khoản 3 Điều 94 BLHS. Cụ thể như sau:
– Xin lỗi người bị hại và bồi thường thiệt hại theo quy định tại điểm a khoản 3 Điều 94 BLHS.
– Chấp hành các nghĩa vụ quy định tại khoản 3 Điều 93 BLHS bao gồm: Tuân thủ pháp luật, nội quy, quy chế của nơi cư trú, học tập, làm việc; Trình diện trước cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu; Tham gia các chương trình học tập, dạy nghề do địa phương tổ chức, tham gia lao động với hình thức phù hợp.
* Thời gian thực hiện nghĩa vụ:
Tùy từng trường hợp cụ thể, cơ quan có thẩm quyền ấn định thời gian thực hiện nghĩa vụ quy định tại điểm b và điểm c khoản 3 Điều 93 BLHS, cụ thể là nghĩa vụ “trình diện trước cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu” và nghĩa vụ “tham gia các chương trình học tập, dạy nghề do địa phương tổ chức, tham gia lao động với hình thức phù hợp” trong thời hạn từ 03 tháng đến 01 năm. Tương tự như việc ấn định thời hạn đối với biện pháp khiển trách, điều luật không ấn định thời gian thực hiện nghĩa vụ quy định tại điểm a khoản 3 Điều 93 BLHS, nghĩa vụ “tuân thủ pháp luật, nội quy, quy chế của nơi cư trú, học tập, làm việc” bởi đây là nghĩa vụ mọi công dân đều phải chấp hành nên không quy định về việc ấn định thời gian với nghĩa vụ này.
2.3 Giáo dục tại xã, phường, thị trấn
Biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn là biện pháp mang tính giáo dục, phòng ngừa, người chưa thành niên phạm tội được áp dụng biện pháp này không bị tách khỏi gia đình, nhà trường, xã hội nhưng phải chấp hành đầy đủ nghĩa vụ học tập, lao động, tuân thủ quy định pháp luật, chịu sự giám sát của chính quyền địa phương và tổ chức xã hội được Tòa án giao trách nhiệm.
Theo quy định của BLHS hiện hành, biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn không còn là biện pháp tư pháp mà là một trong ba biện pháp giám sát, giáo dục được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi được miễn TNHS. Đây là biện pháp giám sát, giáo dục đặt người dưới 18 tuổi phạm tội dưới sự giám sát, giáo dục, giúp đỡ của gia đình và chính quyền địa phương để người dưới 18 tuổi phạm tội nhận thức được sai lầm, sửa chữa sai lầm tại cộng đồng.
* Điều kiện áp dụng: Biện pháp giáo dục tại xã, phưởng, thị trấn được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS khi đáp ứng đủ các điều kiện sau:
– Người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 95 BLHS bao gồm:
+ Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng hoặc phạm tội nghiêm trọng thuộc trường hợp quy định tại điểm a khoản 2 Điều 91 của Bộ luật hình sự.
+ Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng thuộc trường hợp quy định tại điểm b khoản 2 Điều 91 của Bộ luật hình sự.
– Người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của của người dưới 18 tuổi phạm tội đồng ý với việc áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn.
* Thẩm quyền áp dụng:
Tương tự như biện pháp khiển trách, hòa giải tại cộng đồng, cơ quan có thẩm quyền áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn là Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có thẩm quyền tiến hành tố tụng đối với vụ án trong các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử.
* Nghĩa vụ của người được giám sát, giáo dục tại xã, phường, thị trấn:
Người dưới 18 tuổi phạm tội được miễn TNHS và áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn phải thực hiện các nghĩa vụ quy định tại khoản 2 Điều 95 BLHS, cụ thể như sau:
– Chấp hành đầy đủ nghĩa vụ về học tập, lao động;
– Chịu sự giám sát, giáo dục của gia đình, xã, phường, thị trấn;
– Không đi khỏi nơi cư trú khi không được phép;
– Các nghĩa vụ theo quy định tại khoản 3 Điều 93 của BLHS, cụ thể là: Tuân thủ pháp luật, nội quy, quy chế của nơi cư trú, học tập, làm việc; Trình diện trước cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu; Tham gia các chương trình học tập, dạy nghề do địa phương tổ chức, tham gia lao động với hình thức phù hợp.
* Thời gian áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn:
Theo quy định tại khoản 1 Điều 95 BLHS, thời gian áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn từ 01 năm đến 02 năm. Nếu người được giáo dục tại xã, phường, thị trấn đã chấp hành một phần hai thời hạn, có nhiều tiến bộ thì theo đề nghị của Ủy ban nhân dân cấp xã được giao trách nhiệm quản lý, giáo dục, cơ quan đã áp dụng biện pháp này có thể quyết định chấm dứt thời hạn giáo dục tại xã, phường, thị trấn. Người được áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn cũng được cấp giấy chứng nhận đã chấp hành xong theo quy định.
Như vậy, bài viết trên đây đã làm rõ nội dung về các biện pháp giám sát, giáo dục người dưới 18 tuổi trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự. Hy vọng bài viết sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin bổ ích. Trường hợp có thắc mắc bạn có thể liên hệ tổng đài 19006586 để được hỗ trợ tư vấn cụ thể.
