Quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt là một chế định thể hiện tính nhân văn, nhân đạo đối với người thực hiện hành vi phạm tội. Do đó, việc áp dụng các quy định trên cũng cần phải cân nhắc thật kỹ nhằm đảm bảo đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Vậy dưới góc độ pháp luật, quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được quy định như thế nào? Hãy cùng Luật Dương Gia tìm hiểu qua bài viết dưới đây.
Cơ sở pháp lý:
Luật sư là gì? Những lợi ích khi thuê luật sư tham gia tố tụng trong vụ án hình sự
1. Quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt là gì?
Quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt là việc Toà án áp dụng các loại hình phạt khác nhẹ hơn và mức hình phạt bị áp dụng thấp hơn so với việc người bị kết án sẽ bị áp dụng loại hình phạt, mức hình phạt nặng hơn nếu người đó bị Toà án quyết định hình phạt trong trường hợp thông thường. Việc vận dụng pháp luật này đề cao tính nhân văn, nhân đạo đối với người có hành vi phạm tội thông qua việc giảm bớt trách nhiệm hình sự cho người bị kết án.
Đây là quy định mang tính nhân đạo nhằm tạo điều kiện cho các chủ thể bị kết án nhận ra lỗi lầm, tích cực cải tạo để trở thành người có ích cho gia đình và xã hội.
2. Căn cứ áp dụng hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt
Theo quy định tại điều 50 Bộ luật hình sự năm 2015 thì căn cứ quyết định hình phạt bao gồm:
Thứ nhất, căn cứ vào các quy định của Bộ luật hình sự. Khi quyết định hình phạt, Toà án căn cứ vào quy định của Bộ luật hình sự – đây là cơ sở pháp lý quan trọng trong việc định tội danh và quyết định hình phạt. Việc áp dụng dựa theo quy định của từng loại tội phạm và quy định về việc quyết định hình phạt dưới mức khung hình được quy định tại điều 54 Bộ luật hình sự năm 2015.
Thứ hai, căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội là căn cứ để quyết định hành vi đó thuộc tội danh và khung hình phạt nào. Hai yếu tố này luôn song hành và bổ trợ cho nhau, tuỳ vào tính chất mức độ của hành vi mà Toà án có thể chuyển khung hình phạt lên khung tặng nặng hoặc chuyển xuống khung giảm nhẹ liền kề hoặc xuống khung giảm nhẹ không phải liền kề.
Thứ ba, nhân thân người phạm tôi. Nhân thân phản ánh khả năng giáo dục và cải tạo của người phạm tội, một số trường hợp nhân thân tốt có thể làm cơ sở để quyết định áp dụng hình phạt nhẹ hơn luật định.
Thứ tư, căn cứ vào tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự. Mục đích của các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự này nhằm quyết định mức hình phạt đối với người bị kết án. Theo đó, nếu có 2 tình tiết giảm nhẹ được quy định tại khoản 1 điều 51 Bộ luật hình sự thì Toà án có thể áp dụng hình phạt nhẹ hơn luật định. Khi áp dụng cần lưu ý nắm chắc về kỹ thuật lập pháp của điều luật để nhận định chính xác đâu là tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ hay giảm nhẹ độc lập, giảm nhẹ ghép,…
Thứ năm, căn cứ tình hình tài sản, khả năng thi hành của người phạm tội. Khi quyết định áp dụng hình phạt tiền thì ngoài các căn cứ trên Toà án cần căn cứ vào tình hình tài sản, khả năng thi hành của người phạm tội. Cụ thể: Tổng tài sản riêng hợp pháp; Tổng số tài sản chung hợp pháp; Tổng số thu nhập hiện tại tính theo đơn vị ngày, tháng, hoặc năm; Tài sản hợp pháp khác; Việc thi hành án có ảnh hưởng đến cuộc sống của bản thân và gia đình người bị kết án hay không, có ảnh hưởng đến hoạt động và dẫn đến chấm dứt hoạt động của cơ sở kinh doanh, doanh nghiệp mà người bị kết án có tài sản góp vốn; việc quyết định hình phạt tiền đối với người bị kết án có gây khó khăn cho việc thi hành án sau này hay không…
3. Quy định về quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt
Theo quy định tại Điều 54 Bộ luật hình sự năm 2015 thì quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng như sau:
Thứ nhất, Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật hình sự.
Thứ hai, Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng không bắt buộc phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.
Quy đinh này nhằm đảm bảo nguyên tắc cân bằng đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm, nhưng lại bị truy tố và xét xử ở khung hình phạt nặng cùng với các đồng phạm khác. Điều kiện để áp dụng quy định này cũng cần có ít nhất từ 2 tình tiết giảm nhẹ được quy định tài khoản 1 Điều 51 Bộ luật hình sự. Khi áp dụng không nhất thiết phải áp dụng khung hình phạt liền kề nhẹ hơn mà có thể chọn điều luật khác phù hợp hơn để áp dụng.
Thứ ba, trong trường hợp có đủ các điều kiện quy định tại khoản 1 hoặc khoản 2 Điều 54 Bộ luật hình sự nhưng điều luật chỉ có một khung hình phạt hoặc khung hình phạt đó là khung hình phạt nhẹ nhất, thì Tòa án có thể quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt hoặc chuyển sang một hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn. Lý do của việc giảm nhẹ phải được ghi rõ trong bản án.
Khi quyết định chuyển sang hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn cần lưu ý một số vấn đề như sau:
- Việc Tòa án quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt hay chuyển sang hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn phụ thuộc vào sự lựa chọn của Tòa án nhưng phải đảm bảo được mục đích, hiệu quả của hình phạt đối với người bị kết án;
- Trường hợp quyết định chuyển sang hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn thì không bắt buộc phải chuyển sang loại hình phạt nhẹ hơn liền kề mà Tòa án có thể lựa chọn bất kỳ loại hình phạt khác nhẹ hơn. Việc lựa chọn hình phạt đó cần phải tương xứng với hành vi phạm tội của người bị kết án, mục đích, nguyên tắc có lợi cho người bị kết án trong lượng hình.
- Người thực hiện hành vi phạm tội cần phải đảm bảo điều kiện áp dụng đối với loại hình phạt được áp dụng sau.
4. Đánh giá việc áp dụng quy định về quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt
4.1. Bất cập
Quy định về việc quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình là một trường hợp đặc biệt của quyết định hình phạt. Thực tế đã có rất nhiều vụ xét xử mà quy định trên được áp dụng, thể hiện chính sách khoan hồng đối với bị cáo.
Tuy nhiên, bên cạnh đó thực tế việc áp dụng quy định về quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình cũng tồn tại nhiều vướng mắc, bất cập. Cụ thể như sau:
– Khoản 1 Điều 54 Bộ luật hình sự năm 2015 quy định “Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật này”. Tuy nhiên, điều luật trên lại không quy định việc áp dụng hình phạt trong khung liền kề nhẹ hơn phải là hình phạt cùng loại và chưa có văn bản quy định chi tiết về vấn đề này nên dẫn đến sự tuỳ tiện trong việc áp dụng, cũng như không có sự thống nhất ở các Toà án.
– Trường hợp điều khoản liền kề nhẹ hơn có khung hình phạt quy định cả loại hình phạt tù có thời hạn và loại hình phạt khác là cải tạo không giam giữ, phạt tiền thì Tòa án có được phép áp dụng hình phạt tiền hoặc hình phạt cải tạo không giam giữ đối với bị cáo hay không. Vấn đề này hiện vẫn đang gây nhiều tranh cãi và chưa thống nhất.
Như vậy, có thể thấy phạm vi lựa chọn để áp dụng hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn trong điều luật đó là rất rộng. Mỗi loại hình phạt chỉ có thể áp dụng với từng loại tội phạm cụ thể, do đó không thể áp dụng tuỳ tiện mà cần thiết phải có hướng giải quyết cho trường hợp trên.
4.2. Đề xuất, kiến nghị
Nhằm tránh việc khó khăn trong khi lựa chọn phạm vi áp dụng khi chuyển sang khung hình phạt khác liền kề nhẹ hơn thì cần thiết phải ban hành các văn bản hướng dẫn áp dụng quy định tại khoản 1 điều 54 Bộ luật hình sự năm 2015. Cụ thể như: “Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt cùng loại liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật này.”
Trên đây là những phân tích về “Quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt”. Hy vọng qua bài viết của chúng tôi, giúp các bạn hiểu rõ hơn về vấn đề này. Nếu có bất kỳ thắc mắc về nội dung trên hoặc những vấn đề về pháp luật khác hãy liên hệ hotline 1900.6568 để được chuyên viên tư vấn và hỗ trợ.
