So với nhu cầu TGPL của người dân thì mạng lưới tổ chức thực hiện TGPL hiện tại còn mỏng, toàn tỉnh có 13 đơn vị hành chính cấp huyện, 184 xã, phường, thị trấn nhưng mới chỉ thành lập được 03 Chi nhánh TGPL, 02 chi nhánh tại huyện Ea Súp và M’đrắk vẫn chưa được thành lập vì chưa bố trí được trụ sở. Bên cạnh những thành tựu mà hoạt động TGPL tại tỉnh Đắk Lắk đạt được trong những năm vừa qua thì vẫn còn tồn tại một số hạn chế.
1. Về tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý
Tổ chức hành nghề luật sư trên địa bàn tuy đông nhưng số tổ chức đăng ký TGPL còn hạn chế (12/31 tổ chức đăng ký), các tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức vấn pháp luật thuộc tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội – nghề nghiệp tham gia TGPL song hiệu quả chưa cao, số lượng vụ việc rất khiêm tốn, chủ yếu là các vụ việc tư vấn pháp luật, vụ việc tham gia tố tụng còn thấp, mộtsố tổ chức đăng ký tham gia nhưng chưa thực hiện vụ việc nào.
Câu lạc bộ TGPL được thành lập tương đối nhiều nhưng hoạt động không có hiệu quả, thực hiện TGPL mới chỉ dừng lại ở việc tư vấn pháp luật các vụ việc đơn giản, phổ biến pháp luật hoặc sinh hoạt giữa các thành viên Ban chủ nhiệm. Nhiều CLB không sinh hoạt định kỳ, thậm chí có nhiều CLB không tổ chức sinh hoạt lần nào. Điển hình như năm 2017, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh đã có Công văn đề nghị các CLB triển khai thực hiện Công văn số 4409/UBND-NC ngày 09/6/2017 của UBND tỉnh Đắk Lắk thông qua các buổi sinh hoạt CLB nhưng các CLB không sinh hoạt hoặc sinh hoạt mà không báo cáo lên Trung tâm TGPL.
Hiện tại, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh đã tiến hành rà soát, cũng cố kiện toàn hoạt động của các CLB trên địa bàn tỉnh, đồng thời tham mưu Sở Tư pháp đề nghị Chủ tịch UBND các xã ra quyết định giải thể đối với các CLB không hoạt động, chấn chỉnh hoạt động của các CLB hoạt động kém hiệu quả mới thành lập
2. Về người thực hiện trợ giúp pháp lý
Hoạt động TGPL tại Đắk Lắk thời gian qua, hầu hết đều do TGVPL thực hiện, số lượng luật sư là cộng tác viên tham gia tố tụng không đồng đều, có luật sư – cộng tác viên có năm không tham gia tố tụng vụ việc nào.
Chất lượng của đội ngũ luật sư còn nhiều hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu trong lĩnh vực tham gia tố tụng, một số luật sư, TGVPL còn thiếu kinh nghiệm, kỹ năng nghề nghiệp, mặt khác sự phân bổ đội ngũ luật sư, TGVPL không đồng đều giữa các địa phương trong toàn tỉnh. ở những vùng sâu, vùng xa số lượng các luật sư, TGVPL tham gia trong các vụ án bắt buộc phải có người bào chữa không đảm bảo. Kết quả tham gia tố tụng của luật sư đối với các loai án bắt buộc phải có người bào chữa còn nhiều bất cập, thạm chí mang tính hình thức, tham gia cho đủ thủ tục tố tụng, không bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo.
Chưa chuyên môn hóa đội ngũ TGVPL, chưa đảm bảo đượcmỗi lĩnh vực pháp luật có TGVPL chuyên trách nên chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn ở cơ sở.Nguồn nhân lực của Trung tâm TGPL không ổn định, do một số TGVPL có nhiều kinh nghiệm được điều chuyển qua các công việc hành chính khác hoặc nghỉ việc.
Việc tham gia hoạt động TGPL của luật sư, TVVPL hầu như không đáng kể và không được báo cáo cho cơ quan quản lý là Sở Tư pháp. Đội ngũ CTVPL tuy đông nhưng chất lượng không đồng đều, một số CTVPL là cán bộ đang công tác tại các cơ quan nhà nước nên thời gian dành cho công tác TGPL còn hạn chế.
Mô hình TGPL của Câu lạc bộ TGPL hoạt động không hiệu quả, nhiều Câu lạc bộ TGPL chưa thực sự tâm huyết, còn mang tính hình thức nên chất lượng vụ việc tư vấn không cao.
3. Về phạm vi trợ giúp pháp lý
Công tác TGPL chưa được thực hiện đồng bộ ở các địa phương trong toàn tỉnh, hoạt động TGPL của Trung tâm TGPL chủ yếu thực hiện ở các địa bàn thôn, xã gần trung tâm huyện, thành phố, các xã ở khu vực giáp biên giới, vùng sâu, vùng xa còn hạn chế, trong khi những khu vực này là nơi người dân có nhu cầu được TGPL nhiều nhất. Lĩnh vực TGPL chưa đồng đều, hầu hết là các vụ án hình sự, các vụ việc về dân sự, hôn nhân gia đình, lao động, hành chính còn ít.
4. Về nội dung trợ giúp pháp lý
Công tác TGPL thời gian qua còn có sự chồng lấn với công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật. Nội dung TGPL còn dàn trải, chưa có trọng tâm, phần lớn thời gian và nguồn lực đều thực hiện cho hoạt động tư vấn pháp luật, TGPL lưu động, in ấn tờ rơi, tờ gấp, tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật.
Các nội dung về TGPL như tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng còn ít, chất lượng chưa cao. Tỷ lệ thành công trong các vụ việc tham gia tố tụng bảo vệ quyền, lợi ích cho các đương sự là người bị tạm giữ, bị can, bị cáo còn thấp. Việc kiến nghị đối với các cơ quan, tổ chức, đưn vị trong phối hợp TGPL còn thiếu chủ động, chưa phản ánh được tình hình thực tế.
5. Các hình thức trợ giúp pháp lý
Trong tổng số các vụ việc được TGPL, các tổ chức, người thực hiện TGPL chủ yếu tập trung vào việc thực hiện hình thức tư vấn pháp luật, TGPL lưu động, sinh hoạt Câu lạc bộ TGPL, trong khi đó nhiệm vụ trọng tâm của TGPL là tham gia tố tụng bào chữa, người bảo vệ quyền lợi ích của đương sự trong vụ án hình sự; người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự trong vụ việc dân sự hoặc người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án hành chính; đại diện ngoài tố tụng và tư vấn pháp luật tại trụ sở còn hạn chế.
6. Về xử lý vi phạm trong hoạt động trợ giúp pháp lý
Công tác thanh tra, xử lý vi phạm còn chưa tiến hành đồng bộ và toàn diện ở các tổ chức TGPL, các vụ việc xử lý vi phạm chủ yếu là các văn phòng luật sư, chưa thực hiện thanh tra, kiểm tra đối với các trung tâm tư vấn pháp luật.
Việc xử lý đối với các tổ chức vi phạm còn chưa kịp thời, dẫn đến tình trạng có nhiều tổ chức (Trung tâm tư vấn pháp luật, Câu lạc bộ TGPL) hoạt động không hiệu quả, không hoạt động, hoạt động không báo cáo nhưng vẫn tồn tại nhiều năm.Cơ chế để xử lý các vụ việc vi phạm về TGPL chưa có quy định cụ thể, rõ ràng nên gây khó khăn trong quá trình thực hiện.
6.1. Nguyên nhân
– Nguyên nhân khách quan
+ Hoạt động TGPL đã nhận được sự quan tâm chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Cục Trợ giúp pháp lý Bộ Tư pháp và sự hỗ trợ, phối hợp tích cực của các cấp chính quyền, sở, ngành, tổ chức, đơn vị (HĐND tỉnh, Sở Tài chính, Sở Lao động – Thương binh và xã hội, Sở Tài nguyên và Môi trường, Hội Luật gia, Đoàn luật sư, các cơ quan tố tụng và UBND cấp huyện, xã).
+ Qua hơn 10 năm triển khai Luật TGPL hệ thống tổ chức, bộ máy cán bộ của Trung tâm TGPL và các Chi nhánh của Trung tâm từng buốc được cũng cố, kiện toàn; đội ngũ người thực hiện TGPL phát triển rộng khắp từ cấp tỉnh đến cấp huyện, cấp xã; tinh thần trách nhiệm của đội ngũ người thực hiện TGPL ngày càng được nâng cao.
+ Hệ thống pháp luật về TGPL nagỳ càng được hoàn thiện, khá đồng bộ, toàn diện và khả thi, dễ đi vào cuộc sống, tạo sự thuận lợi cho địa phương trong việc áp dụng vào thực tiễn.
– Nguyên nhân chủ quan
+ Đội ngũ công chức, viên chức Trung tâm hầu hết là cán bộ trẻ, có năng lực, năng động, đoàn kết, yêu nghề, tận tụy với công việc, có tinh thần trách nhiệm cao, chấp hành tốt nội quy, quy chế hoạt động của cơ quan, là nguồn lực chính giúp Trung tâm luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
+ Đội ngũ luật sư, CTVTGPL hùng hậu, nhiều CTVTGPL là cán bộ, công chức đang công tác tại các cơ quan, tổ chức Nhà nước hoặc đã nghỉ hưu có trình độ chuyên môn, có kinh nghiệm thực tiễn, am hiểu pháp luật nên chất lượng vụ việc TGPL được nâng lên.
6.2. Nguyên nhân của những hạn chế
– Nguyên nhân khách quan
+ Đắk Lắk có địa bàn rộng, dân số đông với 44dân tộc sinh sống trải rộng khắp các đơn vị hành chính cấp huyện, trong đó đối tượng hưởng TGPL chiếm tỷ lệ lớn. Tình hình di dân cư tự do ngày càng tăng cùng với những tiềm ẩn bất ổn về kinh tế, chính trị, an ninh quốc phòng… là một trong nhưng nguyên nhân ảnh hưởng không nhỏ đến công tác TGPL trên địa bàn.
+ Trong hơn 1,3 triệu dân thì khoảng 1/3 dân số của tỉnh Đắk Lắk là người dân tộc thiểu số, trong đó nhiều người không biết chữ, không biết tiếng phổ thông gây khó khăn trong công tác truyền thông, tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đối tượng được TGPL.
+ Hệ thống cơ sở vật chất còn hạn chế, ngoài Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh có trụ sở làm việc cố định, còn lại các Chi nhánh đều phải đi thuê trụ sở, có Chi nhánh phải chuyển trụ sở nhiều lần, điều đó đã làm ảnh hưởng đến kết quả củahoạt động TGPL.
+ Định mức và phương pháp thanh toán cho hoạt động truyền thông tại cơ sở còn chưa hợp lý, gây khó khăn cho công tác triển khai TGPL. Kinh phí chi trả, bồi dưỡng cho người thực hiện GPL được cấp thấp, chưa tương xứng.
– Nguyên nhân chủ quan
+ Nhận thức về vị trí, vai trò của công tác TGPL của cấp ủy, chính quyền tại một số địa phương còn chưa đầy đủ, thiếu nhiệt tình dẫn đến công tác triển khai TGPL chưa kịp thời, chưa hiệu quả.
+ Nhận thức của người dân về vai trò của pháp luật và TGPL còn hạn chế nên khi có vướng mắc pháp luật họ không tìm đến Trung tâm TGPL hoặc tổ chức thực hiện TGPL để yêu cầu giúp đỡ.
+ Nhận thức của Luật sư về vị trí, vai trò trong thực hiện TGPL còn hạn chế; nhận thức về bảo vệ công lý, trách nhiệm với nhà nước, xã hội chưa đầy đủ nên chưa tích cực tham gia TGPL.
+ Năng lực đội ngũ thực hiện TGPL còn hạn chế, một số TGVPL, luật sư là cộng tác viên trong quá trình tham gia tố tụng còn thiếu bản lĩnh và kiến thức chuyên môn dẫn đến chất lượng của hoạt động TGPL trong tố tụng chưa cao.
+ Một số cơ quan tố tụng thông báo lịch xét xử sát ngày xét xử, gây khó khăn trong việc bố trí thời gian tham gia phiên tòa của người thực hiện TGPL.
+ Một số cán bộ chưa yên tâm công tác vì nhiều lý do trong đó có có lý do thu nhập của đội ngũ cán bộ còn thấp so với mặt bằng chung của đội ngũ công chức, viên chức trong ngành (do viên chức TGPL không có phụ cấp công vụ và phải nộp bảo hiểm thất nghiệp), đồng thời Trung tâm TGPL nhà nước là đơn vị sự nghiệp không có thu, trong khi kinh phí cấp cho hoạt động nghiệp vụ đặc thù còn hạn hẹp nên việc bổ sung thu nhập tăng thêm gặp khó khăn, phần nào đã làm ảnh hưởng đến tâm tư nhiều cán bộ Trung tâm TGPL, nhất là các Chi nhánh TGPL.
