Việc ly hôn làm chấm dứt quan hệ nhân thân giữa vợ chồng trước pháp luật đồng thời cũng đặt ra nhiều vấn đề pháp lý cần giải quyết như chia tài sản, giải quyết con chung, nghĩa vụ chăm sóc nuôi dưỡng con chung… Khi cha mẹ ly hôn thì các con cũng chịu ảnh hưởng tâm lý rất lớn nên chúng cần được sự bảo vệ, nuôi dưỡng, chăm sóc tốt nhất của cha, mẹ sau khi ly hôn. Trên thực tế, không phải trường hợp nào cũng có thể thỏa thuận với nhau về quyền nuôi con. Khi cả bố và mẹ đều muốn nuôi con thì Tòa án sẽ dựa trên những căn cứ nào để quyết định vấn đề này? Luật hôn nhân và gia đình đã có những quy định cụ thể về giải quyết việc nuôi con, làm căn cứ để giao con cho một bên nuôi dưỡng, đảm bảo quyền, nghĩa vụ của cha mẹ đối với con cũng như sự phát triển toàn diện của con sau khi cha mẹ ly hôn. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết dưới đây.
Căn cứ pháp lý:
– Luật hôn nhân và gia đình năm 2014;
– Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Luật hôn nhân và gia đình;
1. Quyền nuôi con là gì?
Hiện nay trong quy định của các văn bản pháp luật hiện hành không có quy định nào về khái niệm “quyền nuôi con khi ly hôn”. Tuy nhiên có thể hiểu, “quyền nuôi con khi ly hôn” là quyền trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, và giáo dục con của vợ hoặc chồng sau khi có quyết định ly hôn của Tòa án.
Căn cứ theo quy định tại Điều 81 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014, việc quyết định về người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn, chỉ áp dụng đối với trường hợp con chưa thành niên và con đã thành niên nhưng bị mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình. Điều đó có nghĩa, nếu con đã trên 18 tuổi và đầy đủ năng lực hành vi dân sự thì việc quyết định ở với ai hoàn toàn phụ thuộc vào quyết định của người con này, và không xem xét tại thời điểm ly hôn theo quy định của pháp luật khi ly hôn.
Việc quyết định ai sẽ là người được trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn, quyền và nghĩa vụ của người cha, người mẹ đối với con, trước hết hoàn toàn phụ thuộc vào sự thỏa thuận của vợ chồng.
Trường hợp vợ, chồng không thể thỏa thuận được về việc nuôi con (tức là có tranh chấp trong việc quyết định người trực tiếp nuôi con) thì việc giải quyết quyền nuôi con khi ly hôn sẽ được xác định theo quyết định của Tòa án trên cơ sở quy định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2014.
2. Các yếu tố quyết định việc giao con con vợ hoặc chồng nuôi dưỡng
Khi ly hôn, vợ chồng chấm dứt cuộc sống chung và mỗi người đều có cuộc sống riêng của mình làm xuất hiệu yêu cầu phải xác định cha hay mẹ là người trực tiếp nuôi con nhằm mục đích bảo đảm quyền và lợi ích cho những đứa con khi vợ chồng ly hôn, việc xác định người trực tiếp nuôi con khi ly hôn là hết sức cần thiết.
Khoản 2 và khoản 3 Điều 81 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định về vấn đề này như sau.
“2. Vợ chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con, trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyên vọng của con
3. Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con Việc xác định người trực tiếp nuôi con nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con trong từng trường hợp.”
Cụ thể như sau:
– Trường hợp cha mẹ thỏa thuận được về người trực tiếp nuôi con khi đó việc xác định người trực tiếp cho con căn cứ vào sự thỏa thuận của cha mẹ.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, nếu cha mẹ khi ly hôn thỏa thuận được về việc ai sẽ là người trực tiếp nuôi con thì con sẽ được giao cho cha hoặc mẹ đưa vào thỏa thuận đó. Việc thỏa thuận này sẽ được lập thành biên bản theo quy định của Bộ luật TTDS năm 2015
Tuy nhiên, không được hiểu trong mọi trường hợp cha mẹ thỏa thuận được về người trực tiếp nuôi con thì sẽ được Tòa án công nhận, mà theo đó, việc thỏa thuận người trực tiếp nuôi con phải đảm bảo quyền lợi chính đáng của con. Trước đây, theo quy định tại điểm a Điều 9 Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sau đây gọi chung là Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP), một trong ba điều kiện để Toà án quyết định công nhận thuận tình ly hôn là sự thoả thuận của hai bên về tài sản và con phải đảm bảo quyền lợi chính đáng của vợ và con. Theo đó, việc thoả thuận người trực tiếp nuôi con được Toà án công nhân chỉ khi đáp ứng được các điều kiện sau:
+ Thứ nhất việc thoả thuận giữa cha mẹ phải hoàn toàn dựa trên sự tự do ý chỉ, sự tự nguyên của các bên, không được dụ dỗ, ép buộc, cưỡng bức, đe doạ khi tiến hành thoả thuận. Đây cũng là điều kiện chung khi tiến hành thoả thuận về các vấn đề khác như vấn đề chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn.
+ Thứ hai, sự thoả thuận về người trực tiếp nuôi con phải đảm bảo được quyền và lợi ích chính đáng của con. Việc xác định người trực tiếp nuôi con sẽ có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và tương lai sau này của con. Nếu như giao con cho người cha hoặc người mẹ có lối sống đối trụy, thưởng xuyên rượu chè, bài bạc, trộm cắp, gây gỗ đánh nhau và tham gia vào các tệ nạn xã hội khác thì sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển toàn diện của đứa con đó trong tương lai. Vì vậy, điều kiện thứ hai là một điều kiện hết sức quan trọng cho việc cho việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của con khi vợ chồng ly hôn.
Pháp luật hôn nhân và gia đình quy định xác định người trực tiếp nuôi con trước tiên phải căn cứ vào sự thoả thuận của cha mẹ bởi hơn ai hết cha mẹ là những người yêu thương những đứa con của mình hơn bao giờ hết, là người hiểu rõ hoàn cảnh của nhau nên sự thoả thuận người trực tiếp nuôi con khi ly hôn xét về khía cạnh nào đó là cách tốt nhất để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của con.
– Trường hợp cha mẹ không thoả thuận được người trực tiếp nuôi con khi ly hôn thì căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 7 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyên vọng của các con con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi.
Đây là trường hợp đặt ra khi cha mẹ không thoả thuận được và yêu cầu Toà án giải quyết, xác định người trực tiếp nuôi con. Trong thực tế, rất nhiều trường hợp cả cha và mẹ đều muốn nuôi con, nhất là trong trường hợp chỉ có một con hoặc không ai chịu trực tiếp nuôi con vậy nên đã đặt ra quy định này.
Theo quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 81 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 khi hai bên không thoả thuận được người trực tiếp nuôi con, Toà án sẽ quyết định người trực tiếp nuôi con căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con. Theo đó, trước đây theo Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP về việc hướng dẫn áp dụng một số quy định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 và thực tiễn giải quyết các vụ việc giành quyền nuôi con, căn cứ dựa vào quyền lợi mọi mặt của con bao gồm các yếu tố sau:
– Điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng;
– Điều kiện nuôi dạy, học tập, đi lại;
– Điều kiện về kinh tế, cơ sở vật chất, nhà, thu nhập hàng tháng;
– Thời gian làm việc, thời gian chăm sóc con. Ví dụ, bố là người thường xuyên phải đi công tác xa hoặc làm việc theo ca đêm, ca tối… còn mẹ làm giờ hành chính hoặc thời gian làm việc linh hoạt, có nhiều thời gian chăm sóc con sẽ có lợi thế hơn trong việc giành quyền nuôi con.
– Cách nuôi dạy con. Ví dụ: Bố là người nóng tính, cục cằn, hay đánh đập vợ con sẽ là người bất lợi hơn trong việc giành quyền nuôi con.
– Yếu tố lỗi dẫn đến việc ly hôn. Đây không phải là yếu tố quyết định nhưng cũng là một trong những yếu tố Tòa án xem xét, cân nhắc để đưa ra phán quyết cuối cùng. Ví dụ: Trường hợp mẹ là người có lỗi, là người ngoại tình, thường xuyên không ở nhà, không chăm sóc con khi ly hôn sẽ là người bất lợi hơn trong việc giành quyền nuôi con.
Mặt khác, nếu con dưới 36 tháng tuổi, con sẽ được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thoả thuận khác phù hợp với lợi ích của con. Sở dĩ Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 đặt ra nguyên tắc con dưới 36 tháng tuổi phải được giao cho mẹ trực tiếp nuôi dưỡng, bởi lẽ ở độ tuổi này con còn quá nhỏ vì vậy sự gần gũi mẹ là rất quan trọng và cần thiết cho sự phát triển khoẻ mạnh của con.
Toà án khi xem xét quyết định người trực tiếp nuôi con, nếu con từ 07 tuổi trở lên, ngoài căn cứ vào quyền lợi mọi mặt của con còn phải xem xét nguyện vọng của con muốn ở với ai. Có nghĩa là trong quá trình phán quyết ai sẽ là người nuôi con sau khi ly hôn, Thẩm phán phụ trách giải quyết ly hôn là người có thẩm quyền lấy ý kiến trẻ từ đủ 07 tuổi về việc muốn sống với cha hay với mẹ. Khi lấy ý kiến của trẻ phải tuân thủ quy định tại khoản 2 Điều 208 Bộ luật TTDS năm 2015 là phải bảo đảm thân thiện, phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, mức độ trưởng thành, khả năng nhận thức của trẻ bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ.
Đặc biệt, việc lấy ý kiến phải đảm bảo giữ bí mật cá nhân của trẻ. Giải đáp số 01/2017/GĐ TANDTC ngày 07 tháng 4 năm 2017 của TANDTC tại điểm 26 Mục IV cũng hưởng dẫn về quy định nêu trên như sau:
“Phương pháp lấy ý kiến phải bảo đảm thân thiện với trẻ em. Tuy nhiên, Tòa án phải căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của người con để quyết định giao cho một bên trực tiếp nuôi dưỡng”.
Mặt khác, xét về mặt tâm sinh học, khi trẻ em từ 07 tuổi trở lên đã có nhận thức và năng lực hành vi dân sự, tuy rằng có thể chưa đầy đủ, do đó việc xem xét nguyên vọng của con khi muốn sống với ai cần được đặt ra bên cạnh việc phải xem xét đến nguyên vọng của con nhằm bảo đảm tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của con.
Tuy nhiên cần phải hiểu rằng việc hỏi ý kiến của con nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên chỉ được xem là yếu tố để Tòa án tham khảo, xem xét và quyết định người nào trực tiếp nuôi con, tuyệt nhiên không phải là yếu tố quyết định phán quyết của Tòa án.
Như vậy, bài viết trên đây đã phân tích rõ về quyền nuôi con là gì, các yếu tố quyết định việc giao con cho vợ hoặc chồng khi ly hôn. Hy vọng bài viết sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin bổ ích. Trường hợp có thắc mắc bạn có thể liên hệ tổng đài 19006586 để được hỗ trợ tư vấn cụ thể.
