Trong hệ thống pháp luật Việt Nam, quyền và nghĩa vụ của bên mua khi tài sản đang bảo lưu quyền sở hữu là một nội dung quan trọng, thường được quy định trong các giao dịch mua bán tài sản có điều kiện đặc thù, chẳng hạn như mua trả góp hoặc hợp đồng có bảo lưu quyền sở hữu. Đây là cơ chế pháp lý nhằm đảm bảo sự cân bằng lợi ích giữa bên mua và bên bán, đồng thời bảo vệ quyền lợi của các bên trong quá trình thực hiện hợp đồng. Việc phân tích nội dung này không chỉ giúp làm rõ phạm vi quyền hạn và trách nhiệm của bên mua mà còn góp phần lý giải cách thức pháp luật điều chỉnh mối quan hệ dân sự trong những tình huống tài sản chưa hoàn toàn chuyển giao quyền sở hữu. Qua đó, ta có thể thấy được sự linh hoạt và tính thực tiễn của các quy định pháp luật trong việc đáp ứng nhu cầu giao dịch ngày càng đa dạng của xã hội hiện đại
Căn cứ pháp lý
1. Khái niệm về bảo lưu quyền sở hữu
Bảo lưu quyền sở hữu là là một thỏa thuận trong hợp đồng mua bán tài sản, theo đó bên bán giữ quyền sở hữu đối với tài sản đã giao cho bên mua cho đến khi bên mua hoàn thành nghĩa vụ thanh toán hoặc các điều kiện khác được thỏa thuận (theo Điều 331 Bộ luật Dân sự 2015 ). Trong thời gian này, bên mua được sử dụng tài sản nhưng không phải là chủ sở hữu hợp pháp của tài sản đó.
Ví dụ: Công ty Cổ phần X bán cho Công ty Cổ phần Y một lô hàng hóa với giá 10 tỷ đồng. Theo thỏa thuận, Công ty X sẽ bảo lưu quyền sở hữu lô hàng hóa cho đến khi Công ty Y thanh toán đầy đủ số tiền 10 tỷ đồng. Trong thời gian bảo lưu quyền sở hữu, Công ty Y có thể sử dụng lô hàng hóa để sản xuất, kinh doanh, nhưng không được bán, trao đổi, tặng cho, thế chấp, cầm cố lô hàng hóa.
2. Quyền của bên mua khi tài sản đang bảo lưu quyền sở hữu
2.1. Quyền sử dụng tài sản
Theo quy định tại Điều 333 Bộ luật Dân sự 2015, bên mua có quyền sử dụng tài sản trong thời gian bảo lưu quyền sở hữu theo đúng mục đích đã thỏa thuận trong hợp đồng. Đây là quyền cơ bản nhất, bởi mục đích chính của việc mua tài sản là để khai thác công năng của nó. Ví dụ, nếu bên mua mua một chiếc ô tô với thỏa thuận bảo lưu quyền sở hữu, họ có quyền sử dụng xe để đi lại, kinh doanh vận tải, hoặc các mục đích khác phù hợp với hợp đồng.
Tuy nhiên, quyền sử dụng này không phải là tuyệt đối. Bên mua phải tuân thủ các giới hạn do hợp đồng đặt ra, chẳng hạn không được sử dụng tài sản vượt quá phạm vi thỏa thuận hoặc làm hư hỏng tài sản. Nếu vi phạm, bên bán có thể yêu cầu chấm dứt quyền sử dụng hoặc thu hồi tài sản.
2.2. Quyền yêu cầu giao tài sản
Khi ký kết hợp đồng mua bán với điều khoản bảo lưu quyền sở hữu, bên mua có quyền yêu cầu bên bán giao tài sản đúng thời hạn, địa điểm và tình trạng như đã cam kết. Đây là quyền phát sinh từ bản chất của hợp đồng mua bán, được quy định tại Điều 331 Bộ luật Dân sự 2015. Nếu bên bán không giao tài sản hoặc giao không đúng thỏa thuận, bên mua có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại hoặc hủy hợp đồng Trường hợp tài sản đang được bảo lưu quyền sở hữu, bên mua có quyền yêu cầu bên bán giao tài sản khi:
Hai bên đã thỏa thuận rõ ràng về việc bảo lưu quyền sở hữu trong hợp đồng.
Bên mua đã hoàn thành nghĩa vụ thanh toán toàn bộ hoặc các nghĩa vụ khác được quy định trong hợp đồng (trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác).
Hợp đồng phải được lập thành văn bản và phải đăng ký nếu pháp luật có quy định về đăng ký.
2.3. Quyền được chuyển giao quyền sở hữu khi hoàn thành nghĩa vụ
Một trong những quyền quan trọng nhất của bên mua là được nhận quyền sở hữu đầy đủ khi hoàn thành nghĩa vụ thanh toán hoặc các điều kiện khác theo hợp đồng (Điều 331 Bộ luật Dân sự 2015). Đây là động lực chính để bên mua thực hiện đúng cam kết, bởi sau khi thanh toán đủ, tài sản sẽ chính thức thuộc về họ mà không còn bị ràng buộc bởi điều kiện bảo lưu.
Ví dụ: Trường hợp mua nhà ở hình thành trong tương lai, nếu bên mua thanh toán đầy đủ theo tiến độ, quyền sở hữu căn nhà sẽ được chuyển giao mà không cần thủ tục pháp lý bổ sung nào khác ngoài việc đăng ký sở hữu theo quy định pháp luật.
2.4. Quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại
Nếu tài sản bị hư hỏng hoặc mất mát do lỗi của bên bán trong thời gian bảo lưu quyền sở hữu, bên mua có quyền yêu cầu bên bán bồi thường thiệt hại phát sinh. Điều này đảm bảo rằng bên mua không phải chịu thiệt hại từ những rủi ro không do mình gây ra.
3. Nghĩa vụ của bên mua khi tài sản đang bảo lưu quyền sở hữu
3.1. Nghĩa vụ thanh toán đầy đủ và đúng hạn
Nghĩa vụ cơ bản nhất của bên mua là thanh toán tiền mua tài sản theo đúng số tiền, thời hạn và phương thức đã thỏa thuận trong hợp đồng (Khoản 1 Điều 331 Bộ luật Dân sự 2015). Đây là điều kiện tiên quyết để bên mua có thể nhận được quyền sở hữu đầy đủ. Nếu bên mua không thanh toán hoặc thanh toán không đúng hạn, bên bán có quyền thu hồi tài sản hoặc yêu cầu bồi thường.
Ví dụ: trường hợp mua trả góp một chiếc máy xúc, nếu bên mua không trả đúng kỳ hạn, bên bán có thể khởi kiện để đòi lại máy hoặc yêu cầu thanh toán tiền phạt.
3.2. Nghĩa vụ bảo quản tài sản
Trong thời gian sử dụng tài sản, bên mua có nghĩa vụ bảo quản tài sản, giữ gìn tình trạng của nó như khi nhận giao. Điều này bao gồm việc sửa chữa, bảo dưỡng định kỳ và tránh các hành vi làm hư hỏng hoặc giảm giá trị tài sản. Nếu tài sản bị hư hỏng do lỗi của bên mua, họ phải chịu trách nhiệm bồi thường.
3.3. Nghĩa vụ không định đoạt tài sản
Một nghĩa vụ quan trọng khác là bên mua không được bán, cho tặng, thế chấp hoặc thực hiện bất kỳ hành vi định đoạt nào đối với tài sản trong thời gian bảo lưu quyền sở hữu, trừ khi có sự đồng ý của bên bán. Điều này xuất phát từ việc quyền sở hữu vẫn thuộc về bên bán, và bất kỳ hành vi định đoạt nào của bên mua đều có thể bị coi là vi phạm pháp luật hoặc hợp đồng.
Ví dụ: Nếu bên mua cố gắng bán chiếc ô tô đang bảo lưu quyền sở hữu cho bên thứ ba mà không có sự đồng ý của bên bán, giao dịch đó sẽ không có giá trị pháp lý, và bên mua có thể bị kiện đòi bồi thường.
3.4. Nghĩa vụ chịu rủi ro về tài sản
Theo quy định tại khoản 2 Điều 333 Bộ luật Dân sự 2015, trong trường hợp pháp luật hoặc hợp đồng không có thỏa thuận khác, rủi ro về tài sản (như mất mát, hư hỏng do thiên tai, sự kiện bất khả kháng) sẽ chuyển từ bên bán sang bên mua kể từ thời điểm tài sản được giao. Điều này có nghĩa là bên mua phải chịu trách nhiệm nếu tài sản bị hủy hoại trong thời gian họ sử dụng, trừ khi chứng minh được rủi ro xảy ra do lỗi của bên bán.
4. Ý nghĩa của quyền và nghĩa vụ của bên mua
4.1. Ý nghĩa pháp lý
Các quyền và nghĩa vụ của bên mua trong trường hợp bảo lưu quyền sở hữu phản ánh sự cân bằng lợi ích giữa các bên trong hợp đồng. Bên mua được sử dụng tài sản để phục vụ nhu cầu của mình, nhưng đồng thời phải chịu sự giám sát chặt chẽ từ bên bán nhằm đảm bảo nghĩa vụ thanh toán được thực hiện. Cơ chế này cũng giúp giảm thiểu rủi ro cho bên bán trong các giao dịch giá trị lớn, đặc biệt khi bên mua không có khả năng thanh toán một lần.
4.2. Ý nghĩa thực tiễn
Trong thực tế, bảo lưu quyền sở hữu thường được áp dụng trong các giao dịch mua trả góp hoặc tín dụng thương mại. Đối với bên mua, việc được sử dụng tài sản ngay cả khi chưa thanh toán đầy đủ mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt, đặc biệt với các tài sản phục vụ sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, họ cũng phải đối mặt với áp lực tài chính và trách nhiệm bảo quản tài sản, đòi hỏi sự tính toán kỹ lưỡng trước khi ký kết hợp đồng.
5. Một số vấn đề thực tiễn và giải pháp
5.1. Vấn đề phát sinh
– Tranh chấp về thanh toán: Bên mua thường viện dẫn lý do khó khăn tài chính để chậm thanh toán, dẫn đến xung đột với bên bán.
– Xác định rủi ro: Khi tài sản bị hư hỏng hoặc mất mát, các bên thường tranh cãi về trách nhiệm chịu rủi ro nếu hợp đồng không quy định rõ.
– Thu hồi tài sản: Việc bên bán thu hồi tài sản khi bên mua vi phạm đôi khi gặp khó khăn do thủ tục pháp lý phức tạp hoặc tài sản đã bị bên mua chuyển nhượng trái phép.
5.2. Giải pháp
– Hoàn thiện hợp đồng: Các bên cần lập hợp đồng chi tiết, quy định rõ quyền, nghĩa vụ, thời hạn thanh toán, trách nhiệm bảo quản và xử lý rủi ro.
– Tăng cường chế tài: Pháp luật cần quy định cụ thể hơn về quyền thu hồi tài sản của bên bán và biện pháp cưỡng chế thi hành nếu bên mua không hợp tác.
– Nâng cao nhận thức pháp lý: Người mua cần được tư vấn kỹ lưỡng về hậu quả pháp lý của việc không thực hiện nghĩa vụ để tránh tranh chấp.
Quyền và nghĩa vụ của bên mua khi tài sản đang bảo lưu quyền sở hữu phản ánh sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế và trách nhiệm pháp lý trong giao dịch dân sự. Bên mua được hưởng lợi từ việc sử dụng tài sản trước khi sở hữu, nhưng đồng thời phải tuân thủ nghiêm ngặt các nghĩa vụ tài chính và bảo quản. Hiểu rõ các quy định này không chỉ giúp bên mua thực hiện đúng hợp đồng mà còn góp phần giảm thiểu rủi ro pháp lý cho cả hai bên. Trong bối cảnh kinh tế thị trường ngày càng phát triển, chế định bảo lưu quyền sở hữu cần được hoàn thiện hơn để đáp ứng nhu cầu thực tiễn, đảm bảo công bằng và hiệu quả trong các giao dịch dân sự.
Trên đây là bài viết của Luật Dương Gia về “Quyền và nghĩa vụ của bên mua khi tài sản đang bảo lưu quyền sở hữu”. Trong trường hợp còn đang thắc mắc hoặc cần sử dụng dịch vụ. Qúy Khách hàng có thể liên hệ thông tin dưới đây để được tư vấn và hỗ trợ sớm nhất:
CÔNG TY LUẬT TNHHH DƯƠNG GIA - CHI NHÁNH ĐÀ NẴNG
Địa chỉ: 141 Diệp Minh Châu, phường Hòa Xuân, quận Cẩm Lệ, thành phố Đà Nẵng
Điện thoại: 0931548999; 02367300899
